Poetin kan worden vervolgd voor de burgerdoden in Boetsja, maar berechting wordt lastig

De Oekraïense autoriteiten zeggen dat ze 421 lichamen van burgers hebben gevonden in Boetsja. Kiev zegt dat het een onderzoek zal instellen naar oorlogsmisdaden. Ook het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten van de VN, geleid door de Chileense ex-premier Michelle Bachelet, zegt dat het ‘onafhankelijke en effectieve onderzoeken’ wil naar de gebeurtenissen.

Bachelet zei maandag dat ze ‘geschokt’ is door ‘de beelden van burgers die dood op straat liggen en in geïmproviseerde graven’ en wees erop dat er ook berichten zijn over andere gebieden, die wijzen op ‘mogelijke oorlogsmisdaden, ernstige schendingen van het internationale humanitaire recht’. Bachelet zei dat het ‘essentieel is dat alle mogelijke middelen worden aangewend om ervoor te zorgen dat er onafhankelijke en effectieve onderzoeken komen’. Die moeten leiden tot ‘waarheid, gerechtigheid en toerekenbaarheid’, evenals tot schadevergoeding voor de slachtoffers en hun families.

Twijfels

Het Internationaal Strafhof doet al onderzoek naar de vraag of er oorlogsmisdaden plaatsvinden in Oekraïne. Er is inmiddels ook een team begonnen met het vinden van bewijzen. Maar juristen hebben twijfels over de mogelijkheid van vervolging en berechting.

Volgens strafrechtadvocaat en hoogleraar Geert-Jan Knoops is het Internationaal Strafhof (ICC) het meest logische forum om de daders van de slachtpartij te vervolgen. Het Strafhof is bevoegd om onderzoek en vervolging in te stellen, vertelt Knoops, ook al hebben zowel Kiev als Moskou het Strafhof niet erkend. “Oekraïne en Rusland zijn weliswaar geen verdragsstaten, maar Oekraïne heeft wel een specifieke verklaring gedeponeerd in 2014 dat het de bevoegdheid van het ICC erkent”, zegt Knoops. De aanklager kan op basis van die verklaring aan het werk.

De vraag is wie het ICC dan kan vervolgen. “Het kan in ieder geval niet gaan om individuele soldaten, want het ICC is alleen bedoeld voor de vervolging van personen die het ‘meest verantwoordelijk’ zijn voor internationale misdrijven, en dat is uitdrukkelijk in het Statuut van Rome opgenomen”, zegt Knoops.

Dit betekent dat het Strafhof zich dus waarschijnlijk moet richten op de commandanten van legereenheden die in dat gebied actief zijn geweest, legt Knoops uit. “Dat zag je ook in andere tribunalen, zoals het Rwanda-tribunaal of het Joegoslavië-tribunaal, dat eigenlijk alleen militairen zag verschijnen vanaf de rang van kolonel of generaal, maar waar geen sergeanten of lagere officieren terechtstonden.”

‘De bewijsrechtelijke schakel naar de politieke top is moeilijker te leggen’

In Rusland heeft president Vladimir Poetin de eindverantwoordelijkheid, dus kan Poetin dan ook vervolgd worden? “De bewijsrechtelijke schakel naar de politieke top is moeilijker te leggen”, legt Knoops uit. “Het verweer van Poetin zou kunnen zijn dat de militairen buiten hun mandaat zijn getreden. De aanklagers moeten bewijzen dat Poetin van alles wist, maar niets deed. De ervaring bij andere tribunalen leert ook dat het aansprakelijk stellen van politieke leiders niet altijd eenvoudig is. Als je naar de beelden kijkt, kun je natuurlijk concluderen dat daar oorlogsmisdaden zijn gepleegd, maar er zitten vaak te veel schakels tussen om het staatshoofd daarvoor te kunnen vervolgen. Het kan wel, maar je moet in de rechtszaal dus meer hebben dan alleen die foto’s.”

Ook als de bewijzen zich opstapelen blijft vervolging van Poetin moeilijk, zegt Knoops. “Ik denk dat Poetin de rechtsmacht van het ICC zal blijven betwisten en ontkennen. Hij zal zeggen dat hij niet verplicht is mee te werken aan een onderzoek. En bij het ICC kun je niet, zoals in de MH17-zaak, worden berecht bij verstek. De verdachte moet echt fysiek in de rechtszaal van het Strafhof zitten, wil er een proces kunnen plaatsvinden. Maar mocht het tot een arrestatiebevel komen, dan zal Poetin dat naast zich neerleggen.”

Arrestatiebevel tegen Poetin

Voormalig hoofdaanklager van het Joegoslavië-tribunaal, Carla del Ponte, riep dit weekend op tot een wereldwijd arrestatiebevel tegen Poetin. Ze zei dat wanneer het ICC bewijzen van oorlogsmisdaden vindt, het Strafhof ‘naar de schakels in de besluitvorming moet kijken tot je bij de mensen komt die de besluiten namen’.

Ze riep ook de aanklagers op om door te zetten. “Jullie moeten niet opgeven, maar het onderzoek doorzetten. Toen het onderzoek tegen Slobodan Milosevic begon, was hij nog steeds president van Servië. Wie had toen gedacht dat hij op een dag veroordeeld zou worden? Niemand.”

Lees ook:

Gruwelbeelden zetten Westen aan tot meer steun aan Oekraïne

Beelden van mogelijk geëxecuteerde burgers in Oekraïne schokken de wereld. Westerse regeringen beloven Oekraïne zwaardere wapens en nog strengere sancties.