Ex-cricketvedette en huidig premier van Pakistan Imran Khan probeert zijn land te hervormen. Tegenstanders noemen hem een populist en marionet van de militairen. Maar hij geniet ook veel steun. ‘Hij geeft mij hoop. Geef hem de tijd’, klinkt het op de markt in Karachi.
Elke ochtend om kwart voor acht komen de leerlingen van hoofdmeester Faisal Shaikh naar zijn school om de koran uit hun hoofd te leren. “We beginnen met het reciteren van de koran als de jongens vier jaar zijn”, vertelt Shaikh. “Tegen de tijd dat ze zeven à acht zijn, kennen ze bijna allemaal de hele koran uit het hoofd.”
Shaikh, een tengere man met een pluizige baard, beklimt de smalle trap naar de derde en bovenste verdieping van zijn madrassa, zijn koranschool in de Pakistaanse stad Karachi. Daar zitten tientallen jongens in kleermakerszit achter kleine lessenaartjes de koran voor te dragen. Ritmisch gaan hun hoofden op en neer op de kadans van het heilige boek.
“Hé Abdul!”, roept Shaikh. Een slungelig jongetje komt naar voren. De hoofdmeester maant de andere leerlingen tot stilte en Abdul begint melodieus de koran te reciteren. Op het tempo van de verzen stapt hij heen en weer van de ene op de andere blote voet.
Shaikh stuurt hem terug naar zijn plek. “Deze jongen kent al de hele koran uit zijn hoofd”, glundert hij. “Dit is superbelangrijk. Het is de basis van ons onderwijs.”
Minstens zo trots is Shaikh op het onderwijs dat een verdieping lager wordt gegeven. Hij beent naar een lokaal waar een bebaarde leraar bezig is met een natuurkundeles over lenzen en de vorming van beelden. Aan de muur hangt een poster over hoge- en lagedrukgebieden en het ontstaan van wind. “Wij geven hier naast het islamitisch onderwijs ook het hele moderne lespakket”, legt Shaikh uit. “Onze leerlingen worden echt niet allemaal imam. Ze komen overal terecht: bij banken, accountantskantoren, de overheid.”
Op weg naar een nieuw Pakistan?
Pakistan blijft al decennia achter door een giftige mix van moslimextremisme, machtige militairen en corrupte politici. De charismatische oud-cricketvedette Imran Khan veroverde vorig jaar het premierschap met de belofte van een ‘Nieuw Pakistan’. Trouw spreekt in een vijfdelige serie met Pakistanen. Vandaag aflevering 1.
Van playboy tot vroom moslim
Als het aan de Pakistaanse premier Imran Khan ligt, gaan alle ruim 30.000 madrassa’s in Pakistan voortaan zo werken als die van hoofdmeester Shaikh. Vooral arme ouders sturen hun zoons hier naar koranscholen, omdat het staatsonderwijs er beroerd aan toe is en particuliere scholen voor hen vaak onbetaalbaar zijn. De madrassa’s geven kinderen uit arme gezinnen doorgaans gratis onderwijs en bieden veelal ook gratis kost en inwoning.
Maar het probleem is dat op veel koranscholen, vooral op het platteland en in conservatieve gebieden, vrijwel uitsluitend religieus onderwijs wordt gegeven, waardoor de jongens later weinig kansen hebben op de arbeidsmarkt. Bovendien fungeren sommige madrassa’s als broeinesten van terroristen. Daarom wil premier Khan de koranscholen onder strenger overheidstoezicht stellen en ze een nationaal curriculum opleggen, inclusief vakken als wiskunde, natuurkunde en Engels. “Bijna tweeënhalf miljoen kinderen gaan naar deze scholen”, aldus de premier in een tv-speech. “We moeten hun een kans geven om succes te boeken in het leven.”
Van playboy tot vroom moslims
Imran Khan, Pakistans beroemdste cricketer aller tijden, heeft zichzelf de afgelopen twee decennia omgevormd van playboy tot vroom moslim en werpt zich nu op als bestrijder van de corrupte familiedynastieën die de politiek hier van oudsher beheersen. Khans centristische partij, de Pakistaanse Beweging voor Gerechtigheid (PTI), won vorig jaar de verkiezingen met de belofte van tabdeeli (‘verandering’) en een ‘Nieuw Pakistan’. En de charismatische oud-cricketvedette probeert inderdaad hervormingen door te voeren.
Zo lijkt zijn regering, ondanks de huidige Indiase repressie in Kasjmir, jihadisten niet langer toe te staan om vanuit Pakistan het Indiase deel van de omstreden grensregio te infiltreren. Zeker dertien hoge politici, onder wie de vorige premier, zijn ook al gearresteerd op beschuldiging van corruptie. En Khan probeert de kwakkelende economie aan de praat te krijgen, wat niet meevalt, aangezien hij van zijn voorgangers een vrijwel failliet land overnam.
Bijna direct na zijn aantreden heeft Khan voor miljardenhulp moeten aankloppen bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Hij schrapt, mede onder druk van het IMF, subsidies en bureaucratische rompslomp, probeert de belastinginning te verbeteren en doet zijn best om de komst van toeristen te bevorderen, in de hoop deviezen binnen te halen. Daarom heeft hij de visumregels voor bezoekers uit tientallen landen versoepeld. Ook gaat zijn regering samen met een liefdadigheidsinstelling honderden gaarkeukens opzetten, om miljoenen hongerige armen te helpen.
“Imran Khan speelt in op de aspiraties van de jeugd en de middenklasse in de steden”, zegt Sameen Mohsin, docent politicologie aan de Lahore University of Management Sciences. “Hij zet zichzelf neer als een van hen.”
Een eerlijke speler, een echte vechter
De premier heeft, nu hij ruim een jaar aan de macht is, nog steeds veel steun. “Ik was al een enorme fan van hem als cricketer”, zegt Abdullah Khan, een potige man die met zijn dochtertje op de arm door Zainab Market loopt, een populair winkelgebied in Karachi. “Hij was een eerlijke speler en een echte vechter.”
Naast hem speurt zijn gehoofddoekte vrouw stapels kinderkleding af. Zainab Market staat met zijn overdekte bazaar en drukke winkelstraat bekend om goedkoop textiel. Straathandelaren verkopen er sokken, riemen, pennen, geroosterd vlees, ter plekke gemaakte citroenlimonade. Op een hoek staat deze middag een houten ezelkar. “De premier doet zijn best om het land vlot te trekken”, zegt Abdullah Khan.
Karachi is met ongeveer 20 miljoen inwoners een microkosmos van Pakistan. De havenstad aan de Arabische Zee was jarenlang een van de gevaarlijkste niet-oorlogsgebieden ter wereld, waar gangsters, politieke vechtersbazen en moslimextremisten elkaar beconcurreerden. Ontvoeringen, liquidaties en aanslagen waren aan de orde van de dag en moslimextremisten, onder wie de Pakistaanse Taliban, beheersten hele wijken.
De laatste jaren heeft het leger met bikkelharde operaties meer veiligheid gebracht, maar de wegen zitten nog altijd vol kuilen, overal ligt stinkend afval en er zijn dagelijks langdurige stroomstoringen. Grote delen van de stad hebben geen riolering of schoon stromend water. Wie het kan betalen, laat water bezorgen met tankwagens.
“Onze problemen hier zijn het gevolg van zeven decennia wanbestuur”, zegt de 45-jarige huisvrouw Badar Sultana, die in nikab door de met tl-balken verlichte bazaar van Zainab Market loopt. “Ik heb vorig jaar voor het eerst in mijn leven gestemd, omdat Imran Khan mij hoop geeft. We moeten hem de tijd geven.”
De leiders van oude politieke clans, de Bhutto’s, Zardari’s, Sharifs en Bahram Khans, kunnen het bloed van Khan wel drinken. Zij noemen Khan een populist en zinnen op manieren om hem ten val te brengen. Een kleine islamistische partij organiseert eind deze maand een protestmars naar hoofdstad Islamabad en probeert andere partijen mee te krijgen.
“Imran Khan belooft veel, maar doet niks”, moppert Usama Tanveer, een slungelige student uit een familie die de centrum-linkse Pakistaanse Volkspartij (PPP) van de Bhutto’s en Zardari’s steunt. “Het leven wordt alleen maar duurder.”
Steun van de generaals
Of de premier de verwachtingen van zijn achterban kan waarmaken, is onzeker. Want om de verkiezingen te winnen, heeft Khan, net als de oude politieke garde, een netwerk moeten opbouwen van verkiesbare machtsfiguren. Die mensen heeft hij na zijn zege moeten belonen met baantjes. En hij moest een regeringscoalitie vormen met kleinere partijen, waarbij hij in zee ging met opportunistische zakkenvullers. Critici wijzen er ook op dat onder de hoge politici die worden vervolgd voor corruptie tot nu toe alleen leden van de oppositie zijn.
Om het premierschap te veroveren, heeft Khan bovendien ook een verstandhouding moeten opbouwen met de generaals. De militairen pleegden sinds de onafhankelijkheid in 1947 een reeks coups en Pakistan is een groot deel van zijn bestaan rechtstreeks geregeerd door de generaals. Ook als de militairen niet aan de macht zijn, hebben ze veel invloed. De generaals raakten wel gecharmeerd van Khan en hielpen hem de verkiezingen te winnen, onder meer door sleutelfiguren onder druk te zetten om hem te steunen. Op zijn beurt benoemde hij, eenmaal premier, legerchef Qamar Bajwa in zijn economische adviesraad.
“Khan en de legerleider spelen onder één hoedje”, legt politicoloog Ahsan Butt uit. “Zo werkt het in Pakistan. Het land is geen volwaardige democratie, maar ook geen totale militaire dictatuur. Het is iets er tussenin, een hybride regime.”
Veel aanhangers van premier Khan malen er niet om. Zij hopen dat de premier, samen met de generaals, Pakistan kan opstoten in de vaart der volkeren. Maar het land betaalt hiervoor wel een prijs. Want de islamisten die eind deze maand een mars tegen de regering organiseren, hebben al te verstaan gekregen dat zij in de gaten worden gehouden. En journalisten en activisten klagen over intimidaties en geweld.
Elke twee weken voor de rechter
Hoe dat in de praktijk uitpakt, is te merken op een ochtend bij de beruchte antiterrorismerechtbank op het terrein van de centrale gevangenis in Karachi. “We moeten al acht maanden elke twee weken voor de rechter verschijnen”, bromt activist Mohammad Sher Khan als hij met enkele collega-activisten uit kamer XII van de rechtbank komt. “We worden beschuldigd van terrorisme, maar er wordt niet bij gezegd op grond waarvan.”
Khan behoort tot de etnische pasjtoens, die zowel in Pakistan als in buurland Afghanistan leven. Ook de Pakistaanse en Afghaanse Taliban zijn voor het overgrote deel pasjtoens. Om de Taliban in hun land eronder te krijgen, hebben Pakistaanse veiligheidstroepen de laatste jaren bloedige pacificatie-operaties uitgevoerd in pasjtoen-gebieden langs de bergachtige grens met Afghanistan en ook in arme wijken van Karachi, waar veel pasjtoens wonen. Daarbij zijn heel wat onschuldige burgers omgekomen.
Samen met andere pasjtoens organiseerde Khan sinds vorig jaar betogingen tegen de martelingen, verdwijningen en liquidaties, zowel door de veiligheidstroepen als door de Taliban. Maar in april kregen ze van het leger te horen dat ze moesten ophouden met hun protest. “De militairen stellen dat het nu rustig is”, zegt Khan. “Maar een met wapens opgelegde vrede is geen echte vrede. Er zijn nog steeds liquidaties en verdwijningen.”
Onbespied zijn verhaal vertellen
Khan weet dat hij in het oog wordt gehouden door de inlichtingendiensten. Om toch onbespied zijn verhaal te vertellen, rijdt de activist, die in het dagelijks leven aannemer is, in zijn auto over een zandweg vol diepe kuilen naar een huis dat hij aan het bouwen is aan de rand van Karachi. Het gehuurde autootje van de verslaggever uit Nederland volgt stapvoets en schraapt een paar keer vervaarlijk met het chassis over een hobbel.
In het pand in aanbouw liggen grote plassen, muggen dansen rond Khans hoofd. Hier voelt hij zich veilig genoeg om te praten. Hij vertelt dat sinds de militaire oekaze in april honderden pasjtoen-activisten zijn gearresteerd, van wie er nog ruim twintig vastzitten. Een vrouwelijke mensenrechtenvoorvechtster, die al een paar keer eerder was opgepakt en op wie jacht werd gemaakt door de veiligheidsdiensten, wist het land uit te glippen. Vorige maand dook ze op in de Verenigde Staten, waar ze asiel heeft aangevraagd. Anderen zijn net als Khan op borgtocht vrijgelaten, maar moeten zich om de haverklap melden bij de antiterrorismerechtbank.
“Ik word ook af en toe gevolgd”, vertelt hij. “En hoge officieren hebben me gewaarschuwd dat ik moet ophouden met de protesten, omdat het anders slecht zou kunnen zijn voor mijn gezondheid.”
Het is warm en klam in het schemerige, half afgebouwde pand. In een naastgelegen vertrek wordt driftig getimmerd. “Toen Imran Khan aan de macht kwam, hadden we even hoop dat het beter zou worden”, zegt de activist. “Maar hij is geen haar beter dan zijn voorganger. Hij is een marionet van de generaals.”
Lees ook:
Hoe Imran Khan zich transformeerde van cricketlegende tot premier van Pakistan
De Pakistaanse ex-cricketer Imran Khan won de verkiezingen in zijn land en wordt waarschijnlijk de nieuwe premier. Khan transformeerde zich in twintig jaar tijd van playboy tot vroom islamitisch hervormer.
De cricketheld wordt premier van Pakistan, er staat hem een helse klus te wachten
Hoe kan een land vooruitgaan als er een kleine rijke elite is en een oceaan aan armen? vraagt columniste Naema Tahir zich af. De meeste Pakistani vieren dat met voormalig cricketheld Imran Khan hun Robin Hood aan de macht is gekomen, die het voor hen opneemt. Maar hoe gaat hij dat doen, als overal de macht van de elite loert die deze echt niet kwijt wil? Het zal een helse klus zijn.
