Opnieuw is de EU in een migratiecrisis beland

Niet alleen Nederland kan geen plek meer vinden om asielzoekers op te vangen. Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië, België en Frankrijk kunnen dat evenmin. In 2022 kwamen er zoveel meer asielverzoeken in de EU binnen dan het jaar ervoor, dat verschillende ministers het woord ‘crisis’ gebruiken, zoals ze ook in 2015 deden. Bijna een miljoen mensen vroegen in 2022 asiel aan in Europa, het hoogste aantal sinds 2015. Maar over de juiste oplossing zijn de bewindslieden het nog altijd niet eens.

Staatssecretaris Eric van der Burg vindt dat de sleutel voor de Nederlandse asielcrisis bij de Europese Commissie. ‘Dublin’, heet die sleutel, zegt Van der Burg. Als de Europese Commissie nou eens zou zorgen dat alle landen in Europa zich aan de in 1990 in Dublin gemaakte afspraken houden, dan zou Nederland geen tentenkampen hoeven te maken in ter Apel of gezinshereniging hoeven opschorten. Dan zouden vluchtelingen niet vanuit Italië of Griekenland doorlopen naar Nederland, maar al meteen na hun eerste stap op Europese bodem weten waar ze aan toe zijn.

‘We redden het niet meer’

Van der Burg zou willen dat de Europese Commissie streng tegen Griekenland en Italië zegt dat zij iedereen die daar voet aan wal zet, meteen beoordelen op de vraag of hij in aanmerking komt voor internationale bescherming. Dat is destijds in Dublin afgesproken.

De Nederlandse staatssecretaris verzamelde in december vorig jaar een groep collega’s om zich heen die het met hem eens zijn. België, dat lang niet genoeg opvangplekken heeft. Oostenrijk, dat tentenkampen moest bouwen. Denemarken is het met hem eens, Zweden, Frankrijk, Duitsland en Luxemburg. Met zijn allen verkondigen ze dezelfde boodschap: de landen aan de binnenkant van Europa kunnen niet zo doorgaan. “We redden het gewoon niet meer”, zegt Van der Burg. Vandaag vliegt hij met zijn collega-ministers naar Stockholm. Daar zullen ze in gezelschap van vertegenwoordigers van de Europese Commissie drie dagen nadenken over het migratievraagstuk.

In de ogen van de ministers is de crisis op dit moment groter dan zeven jaar geleden. Destijds, in 2016, kwamen er miljoenen mensen uit Syrië naar Europa. Nu zijn nog altijd de meeste mensen afkomstig uit Syrië, maar komen ze ook uit Afghanistan, Turkije, Venezuela en Colombia.

Meer nieuwkomers dan ooit

Toen kwamen de mensen vooral over de Middellandse Zee. Nu is er een tweede route, via de Westelijke Balkan. Door Noord-Macedonië, Servië, Bosnië en Kroatië komen de asielzoekers naar Noord-Europa. Destijds konden lidstaten nog een akkoord sluiten met Turkije, dat voor opvang ging zorgen in ruil voor miljarden euro’s. Zo kwam er een voorlopig eind aan een hausse aan chaotische en illegale oversteken tussen Turkije en Griekenland. Nu is die afspraak niet meer afdoende. Opnieuw komen er grote aantallen vluchtelingen naar Europa. Wie de aantallen optelt bij de miljoenen die Oekraïne ontvlucht zijn, ziet dat het aantal nieuwkomers groter dan ooit is.

“We hebben de grootste vluchtelingencrisis sinds de Tweede Wereldoorlog”, zei Eurocommissaris Ylva Johansson al, sprekend over alleen de Oekraïners. Acht miljoen zijn er inmiddels in de EU, waarvan vijf miljoen mensen om hulp hebben gevraagd. Daar komen de asielzoekers uit andere landen nog bij. Duitse kranten wisten afgelopen weekeinde de hand te leggen op een EU-document dat gewag maakte van de stijging van het aantal asielzoekers: 46 procent meer dan in 2021.

De meeste mensen vroegen asiel in Duitsland, 226.467 om precies te zijn. Dat land ving ook een miljoen mensen uit Oekraïne op. Op het hoogtepunt van de asielcrisis van 2016 waren er twee keer zoveel asielzoekers in Duitsland, maar toen waren er nog geen vluchtelingen uit Oekraïne.

Het betekent dan ook op sommige plekken in Duitsland Ter Apel-achtige toestanden zijn. In Leipzig staat een complete ‘tentenstad’ voor vluchtelingen op de planning, de gemeente Dresden is een gigantisch beursgebouw aan het ombouwen is tot opvanglocatie. De meeste regio’s hebben officieel laten weten dat er bij hen niemand meer bij past.

Op de tweede en derde plaats van de ranglijst asielverzoeken staan Frankrijk en Spanje, op de vierde het veel kleinere Oostenrijk. Ook daar verrezen vorig jaar tenten. In 2022 deden 101.000 mensen er een asielverzoek, 13.000 meer dan in 2015. In Parijs liggen groepen asielzoekers op straat, net als in Brussel.

Deskundigen verwachten bovendien dat de situatie voorlopig alleen maar nijpender wordt. Het Internationaal Centrum voor Migratie en beleidsontwikkeling, het ICMPD in Wenen, zegt bijvoorbeeld dat de EU zich moet voorbereiden op de mogelijke komst van nog vier miljoen extra Oekraïners. Het waarschuwt ook voor de mogelijkheid dat Rusland grote groepen mensen uit armere streken op Europa af kan sturen.

De Europese grensdienst Frontex houdt er in een risicoanalyse voor de komende jaren ook rekening mee dat de migratiedruk hoger wordt, zowel op de ‘groene’ (land) als de ‘blauwe’ (zee) Europese buitengrens. Europol zegt dat het aantal mensensmokkelaars met 41 procent is gegroeid.

Een hek van ondoordringbaar staal

Maar is de oplossing die Eric van der Burg zo duidelijk voor zich ziet een echte oplossing? Afgelopen weekend sloeg ook Griekenland alarm. Het land is bezig om de hele grens met Turkije, 192 kilometer lang, van een hek te voorzien, vijf meter hoog, van ondoordringbaar staal.

Bij de onthulling van de tweede 35 kilometer afgelopen zaterdag zei minister Takis Theodorikakos dat Griekenland meer geld en middelen nodig heeft om de grenzen te bewaken, maar ook dat hij de opvang niet alleen kan doen. Griekenland zit aan zijn taks, zei Theodorikakos. Het heeft in 2022 meer dan 260.000 mensen waarvan al meteen bleek dat ze geen verblijfsrecht in Europa hadden, tegengehouden. Het arresteerde 1500 mensensmokkelaars. Ook Theodorikakos denkt dat alleen de Europese Commissie zijn probleem kan oplossen.

Maar Theodorikakos vindt precies het omgekeerde van wat Van der Burg vindt. “De Griekse grens is ook de buitengrens van de Europese Unie”, zei hij. “Wij vinden nog altijd dat de landen waar de mensen het eerst aankomen, niet de enige EU-landen kunnen zijn die migranten opvangen.”

Blokkade op zee

Italië, dat een nieuwe rechtse regering heeft, heeft er ook genoeg van. Giorgia Meloni stelt voor dat de Europese Unie een blokkade in de Middellandse Zee opwerpt, waardoor boten met migranten de Italiaanse kust niet meer kunnen bereiken. De kans dat de andere Europese ministers dat voorstel steunen, is niet zo heel groot. Hoe groot hun nood ook is, ze zien behalve praktische bezwaren ook nog wel een aantal juridische obstakels.

Het is de taak van Eurocommissaris Ylva Johansson om een oplossing te vinden, liefst met spoed. Zij zou graag zien dat de Europese landen het eens werden over het zogenaamde ‘EU-migratiepact’, dat de Europese Commissie in 2020 lanceerde, maar dat lijkt voorlopig niet te gebeuren. Nu hoopt Johansson te kunnen helpen met een plan dat de terugkeer van afgewezen asielzoekers makkelijker moet maken.

Intussen staat de wereld niet stil. Op de achtergrond werkt de EU met verschillende lidstaten hard aan afspraken met landen buiten de EU. Tunesië, Egypte en Bangladesh kregen Europees geld om mensensmokkel tegen te gaan en om de situatie van inwoners te verbeteren. Meer dan 500 miljoen euro staat op de Europese begroting voor steun aan verschillende landen in Noord-Afrika en de EU wil samen met de 27 lidstaten investeren in handel, werkgelegenheid en onderwijs. Ze hopen dat er dan minder noodzaak is om elders bescherming te zoeken. Griekenland en landen op de westelijke Balkan kunnen gebruik maken van honderden extra Frontex-agenten die gaan helpen om de grenzen te bewaken.

Eigen afspraken met Afrikaanse landen

Ook de Nederlandse regering zit niet stil. Met de groep ‘gelijkgestemde landen’, zoals Eric van der Burg het noemt, die het met Nederland eens zijn over de asielafspraken, is het begonnen zelf afspraken te maken met landen in Afrika. Landen als Egypte, Burkina Faso, Ivoorkust en Ghana krijgen geld als zij ervoor zorgen dat er minder mensen naar Europa komen. Ze moeten dan ook afgewezen asielzoekers weer terugnemen.

Op dat vlak kunnen de landen rondom Nederland, de Europese Commissie en de zuidelijke lidstaten elkaar de komende dagen misschien inderdaad vinden. Tussen 2011 en 2015 werd, schrijft Frontex, nog 60 tot 70 procent van de afgewezen asielzoekers ‘effectief geretourneerd’. Dat percentage daalde de afgelopen jaren tot 22.

Volgens Johansson heeft een groot deel van de mensen die zich momenteel in Europa meldt bij de asielloketten, geen recht op bescherming van de EU. Zij zouden in principe terug moeten gaan.

“Ik denk dat het verbeteren van de terugkeer nog laaghangend fruit is dat we snel kunnen plukken”, zei Europees commissaris Ylva Johansson vorige week. Het zou in ieder geval de problemen kunnen verlichten van zowel de landen aan de buitenkant van Europa als die aan de binnenkant.

Correctie: In een eerdere versie van dit artikel stond dat het aantal mensensmokkelaars volgens Europol met 41 procentpunt is gegroeid. Dat is gewijzigd in 41 procent.

Lees ook:

Migratiedrukte leidt tot excessen en spanning in Brussel

De groei van het aantal migranten in Europa zorgt voor grote spanning. Terwijl in Bulgarije een kooi is aangetroffen waarin ze worden opgesloten, vraagt staatssecretaris Van der Burg in Brussel dringend om meer maatregelen.