Op Plaça de Catalunya wordt de burgemeester uitgemaakt voor snob

“Hey, sorry, ken jij de woningwet? Dat voortaan 30 procent van de nieuwe woningen sociale huur moeten zijn?” Sara Lopez steekt een flyer in de handen van een voorbijlopende jongen, die er beduusd naar kijkt. Ze legt nog verder uit: dat de huurprijzen zo enorm oplopen in Barcelona en dat de gemeente onder Ada Colau er alles aan doet om dit tegen te gaan. “Wat moet ik dan doen?”, vraagt de jongen. “Helemaal niets. Dit is info.”

Opgelucht loopt de jongen verder, bladerend in de flyer die hij opeens in zijn handen heeft. Maar natuurlijk wil de 30-jarige Lopez wél dat hij iets doet: zijn stem laten horen bij de gemeentelijke verkiezingen van Barcelona. En het liefst dat de jongen die stem geeft aan de zittende burgemeester, de links-activistische Ada Colau, die al acht jaar lang de kosmopolitische Catalaanse hoofdstad bestuurt.

Nadat een volgende voorbijganger Lopez niet begrijpend heeft aangekeken, of ze hem nu in het Spaans of Catalaans aanspreekt, verzucht ze: “Zoveel mensen hier zijn toeristen. Dat maakt het flyeren extra moeilijk.”

We zijn bij het Plaça d’en Joanic in Gràcia, de wijk in Barcelona waar iedereen die weleens tussen de toeristische hotspots Sagrada Família en Parc Güell heeft geslenterd in terecht is gekomen. Van hippe cafés waar je de hoofdprijs voor een cappuccino betaalt tot appartementengebouwen waar je zo tweeduizend euro neerlegt voor de huur; het is direct zichtbaar wat de belangrijkste zorgen van de inwoners zijn. Het sociale weefsel van de stad wordt kapot getrokken door de tijdelijke bewoners: expats en digitale nomaden, die de huizenprijzen al jarenlang opdrijven. Voor de gemiddelde Catalaanse starter is het intussen praktisch onmogelijk een woning te huren, laat staan iets te kopen.

“Ik huur zelf, ik weet hoe problematisch het is”, zegt Lopez tussen twee voorbijgangers door. Terwijl ze haar coschappen als huisarts loopt, woont ze in een gammel appartement waar het ’s winters zo koud wordt dat ze er bezorgd over zou zijn als een patiënt in die omstandigheden woonde, vertelt ze lachend. “Ik heb een poos in Zweden gewoond, en daar had ik het warmer in de winter dan hier. Het is echt een ramp.”

De eerste vrouwelijke burgemeester

In 2015 werd Ada Colau voor het eerst tot burgemeester van Barcelona verkozen, met een indrukwekkend aantal stemmen voor een nieuwkomer. Haar weg naar het burgemeesterschap liep via de organisatie Plataforma de Afectados por la Hipoteca (Platform van Bezorgde Hypotheekbetalers), die zich hardmaakt voor mensen die hun flexibele hypotheek torenhoog zagen worden nadat Spanje financieel in de problemen was geraakt na de bankencrisis van 2008. Als activiste protesteerde Colau tegen huisuitzettingen, en haar belofte was deze strijd vanuit het gemeentehuis voort te zetten, als eerste vrouwelijke burgemeester van de stad.

Een overwinning van David op Goliath, noemde ze haar winst destijds. Nu, acht jaar en twee periodes als burgemeester later, kan Colau bogen op een aantal sociale hervormingen, vooral op het gebied van de huizenmarkt. Er is een stop op het verstrekken van nieuwe vergunningen voor tijdelijke verhuur (lees: Airbnb) en er is een voornemen om zelfs vergunningen in te trekken en er is een team opgezet dat bemiddelt bij een dreigende uitzetting, waardoor de meerderheid daarvan kan worden voorkomen. Er zijn sociale huurwoningen bij gekomen. Maar het aandeel daarvan is nog steeds enkele procenten – vergeleken met bijvoorbeeld bijna 40 procent in een stad als Amsterdam.

Ingeklemd tussen de bergen en de Middellandse Zee, met de aantrekkingskracht van luxe restaurants en de spectaculaire organische architectuur van Antoni Gaudí, heeft Barcelona het dilemma van veel Europese steden: het is er te mooi, te historisch en indrukwekkend, waardoor het centrum een constante stoet van toeristen en tijdelijke bewoners te verstouwen heeft. Het is de culminatie van bewust beleid sinds de Olympische Winterspelen van 1992, toen de stad actief toeristen begon te trekken.

Viezigheid op straat

Dat massatoerisme komt met zijn eigen problematiek. In een recente peiling, uitgevoerd door het stadsbestuur zelf, gaf twee derde van de inwoners aan dat zij vinden dat Barcelona achteruitgaat – viezigheid op straat, onveiligheid, hoge levenskosten. Die onvrede, die hoor je terug op straat als het campagneteam van Colau mensen aanspreekt.

“Wij woonden tussen Parc Güell en de Sagrada Família”, zegt de 72-jarige Javier Bonet nadat hij een felle discussie heeft gehad met een van de vrijwilligers. “Je kon nergens een tafeltje krijgen, overal drommen toeristen. Je kunt je auto nergens meer parkeren, het is echt onmogelijk. Alles dat Colau aanraakt, gaat kapot.”

Een vrijwilliger roept dat hij moet accepteren dat de auto iets uit het verleden is, we gaan naar een toekomst zonder. Bonet schudt zijn hoofd en zijn vrouw schiet in de lach. Bonet: “Ik ken Barcelona als kind, het was hier prachtig. Buitenlanders waren altijd onder de indruk. Nu zijn er zones waar we niet eens meer komen omdat het te gevaarlijk is. De stad is echt aan het verloederen.”

Zijn vrouw, de 72-jarige Montse Ballester, is het daar volledig mee eens. “De jongeren, die vinden het nieuwe Barcelona wel leuk.” Ze wijst naar een jongen die zigzaggend over een stoep stuitert met een elektrische step. “Kijk, ze botsen tegen je op met hun steps en fietsen. Je moet altijd uitkijken. Precies daarom hebben we een huisje in een dorp aan de kust gekocht, waar we nu zo veel mogelijk tijd doorbrengen. Maar we hadden ook wel naar Madrid willen gaan, daar is het leven ook nog aangenaam.”

Weg met de auto

Steeds meer is de tegenstelling in Spanje tussen hoofdstad Madrid en toeristisch bolwerk Barcelona duidelijk. Madrid is rechts – ook daar worden gemeenteraadsverkiezingen gehouden dit weekend, waarbij de centrum-rechtse Partido Popular mogelijk hun mandaat versterken met een absolute meerderheid. Daartegenover staat Barcelona, dat met Ada Colau zonder twijfel de meest linkse bestuurder heeft gehad in jaren. Typisch voor Colau’s beleid: onder haar werd de stedenband tussen Barcelona en Tel Aviv verbroken, vanwege de manier waarop Israël zich opstelt ten opzichte van de Palestijnen.

Maar ook typisch is de transformatie van de stad met aanleg van nieuwe fietspaden, meer groen en stoep, en inderdaad: veel minder ruimte voor de auto. Die wordt gezien als bron van overlast en chronische ziekte. Een combinatie van nieuwe mogelijkheden om veilig te fietsen en maatregelen die autogebruik moeilijker maken, zorgt in de theorie van Colau en haar partij Barcelona en Comú vanzelf voor gedragsverandering.

“Ik weet dat het niet eenvoudig is allemaal”, zegt Lopez. “Er zijn arbeiders uit de lage socio-economische buitenwijken die voor hun werk met de auto de stad in moeten, maar dat niet meer kunnen door te strikte nieuwe regels. Maar als arts zie ik ook hoe belangrijk het voor de volksgezondheid is om autoluwe zones te creëren en meer groen in de stad te krijgen. Ook in die wijken. Het idee is dat uiteindelijk de hele stad een eiland van rust en groen wordt. Dat is een proces.”

Colau legt het mogelijk af

Volgens de peilingen legt Colau het mogelijk af tegen de liberale kandidaat Xavier Trias, een 76-jarige kindergeneeskundige die vóór Colau ook al burgemeester was. Daarmee zou de stad terug bij af zijn, zonder dat de woningcrisis is opgelost. Intussen aast ook de PSC – de Catalaanse zusterpartij van de centrum-linkse PSOE die momenteel Spanje leidt – op een belangrijkere rol in Barcelona. Als het hen lukt de grip op het electoraat nu te versterken, is dat een mooie opstap voor de landelijke verkiezingen einde van dit jaar, waarin zij hun mandaat hopen te behouden.

In de campagnes van de andere kandidaten valt te zien hoe ze zich afzetten tegen Colau: Trias noemt toerisme essentieel voor de stad, hoewel hij dit wel zonder “drugs en prostitutie” wil. PSC-kandidaat Jaume Collboni wil het vliegveld El Prat uitgebreid zien tot een internationaal knooppunt. Colau heeft zich juist tegen de uitbreiding uitgesproken. “Het zal alleen maar twintig miljoen extra toeristen brengen die Barcelona helemaal niet aankan.”

‘Colau, pija’, Colau, jij snob

De volgende avond, bij een campagne-evenement van Colau op Plaça de Catalunya aan het uiteinde van La Rambla, staan in de mensenmassa drie vrouwen met een protestbord. Met een sigaret in de hand vertelt Nuria Martinez dat ze in de gehandicapten- en ouderenzorg werken en onderbetaald worden. “Ons werk is een publieke taak, maar het wordt door deze gemeente uitbesteed. Zo verdwijnt geld in de zakken van managers, en krijgen wij niet genoeg om van te leven.”

Op hun protestborden staat een foto van Ada Colau toen ze zelf nog activiste was. Martinez kijkt ernaar en zegt: “Dat was voordat ze macht had, toen stond ze nog zelf op straat. Wat een verschil.” Haar mede-demonstranten knikken mee, terwijl op het podium iemand in het Catalaans zingt ter ere van de burgemeester. Verderop in het publiek ontsteken een paar mensen een rookbom en beginnen te schreeuwen. “Colau, pija.” Colau, jij snob.

De dames uit de zorg zijn het daarmee eens: wat hen betreft heeft Colau zeker mooie ideeën ten uitvoer gebracht in de stad, maar ze is niet traditioneel links ter bescherming van de lage sociale klassen volgens de dames. “Ze vermindert het gebruik van de auto, maar dat komt gewoon omdat niemand nog benzine kan betalen”, zegt Martinez lachend.

Wat de dames het meeste dwars zit? Dat je zelfs in een slechte wijk nog bijna duizend euro betaalt voor een appartement van niets. En dat terwijl het minimumloon in Spanje ook duizend euro is. “Het is onmogelijk hier te wonen, en dat is niet opgelost met die paar sociale huurwoningen erbij”, zegt Martinez. “Ik ken veel collega’s die met een groep een woning delen, omdat het anders niet kan.”

Er stijgt applaus uit de menigte op omdat Colau zelf het podium op komt voor haar toespraak. Er wordt geroepen: “Burgemeester! Burgemeester!” Maar Martinez schudt haar hoofd. “Het is toch onverteerbaar dat ze hun mond zo vol hebben over sociale plannen, en dat ze dan een overheidstaak uitbesteden aan een roofkapitalistisch bedrijf dat ons niet genoeg betaalt om van te kunnen leven?”

Lees ook:
Zo verandert Barcelona in een groene oase. ‘Het is net of ik weer in een dorp woon’

In Barcelona denken ze hard na over het leven na de pandemie. Auto’s komen niet voor in die toekomstplannen. De burgemeester van de Spaanse stad is van plan zoveel mogelijk autoluwe zones te maken.