Ook zonder massaslachting kan China de Oeigoeren uitwissen

Het klinkt misschien vreemd, maar genocide is geen zwart-witkwestie. “Het heeft geen zin om te zeggen: ja, dit is genocide, of nee, dit is geen genocide”, zegt Ugur Üngör. De Nederlandse hoogleraar holocaust- en genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam en onderzoeker bij het Niod kijkt liever welke elementen hij ziet die ‘meer of minder’ wijzen op genocide.

Nee, er zijn geen grootschalige slachtpartijen in Xinjiang, zegt Üngör. Dat is voor veel mensen nog altijd de definitie van genocide: het letterlijk uitmoorden van een bevolkingsgroep. De Amerikaanse regering, die al eerder verklaarde dat er in Xinjiang een genocide plaatsvindt, en het Canadese parlement, dat zich hier maandag bij aansloot, zeggen ook niet dat er sprake is van uitroeiing.

Maar er worden, voor zover we dat kunnen weten, wel ongeveer een miljoen Oeigoeren en andere moslims uit Xinjiang opgesloten in kampen. Volgens China worden ze daar bijgeschoold, maar volgens ooggetuigen gaat de behandeling er gepaard met veel geweld. Mensen worden in die kampen mishandeld, verkracht en soms geëxecuteerd.

“Het is geweld met een intensiviteit zoals we die ook bij genocide zien”, zegt Üngör, aan de hand van het Genocideverdrag van de Verenigde Naties uit 1948. Daar komt bij: die mensen worden zo behandeld omdát ze Oeigoeren zijn. “Of je loyaal bent aan de regering of niet, en welke taal je spreekt, het maakt niet uit. Het gaat de Chinese overheid puur om de etnische achtergrond, dat maakt het geweld genocidaal.”

Gedwongen sterilisatie en abortus

Bovenop dit geweld komt nog een pijnlijke kwestie. Veel Oeigoeren vertellen, onder meer in recente berichten van de Britse omroep BBC en in rapporten van mensenrechtenorganisaties, over gedwongen sterilisatie van vrouwen. Er is ook sprake van gedwongen abortus en anti-conceptie. Deze maatregelen kunnen op termijn leiden tot een sterke afname van het aantal Oeigoeren.

Daarbij komt nog het stimuleren door de Chinese overheid van de emigratie van Han-Chinezen, de meerderheidsgroep in het land, naar Xinjiang. Zo beïnvloedt Peking de bevolkingssamenstelling in de westelijke regio, waarbij de – nu nog circa elf miljoen – Oeigoeren het onderspit delven. ‘Demographic engineering’ noemt Üngör dat.

Sommige van deze elementen, zoals de gedwongen sterilisaties, worden uitdrukkelijk genoemd in het VN-Genocideverdrag, ook ondertekend door China. Daarnaast spreken wetenschappers als Üngör ook van ‘culturele genocide’, waarbij de cultuur, religie en tradities van een volk zo hard onderdrukt worden dat het op termijn zijn identiteit verliest.

“Dat gebeurde onder meer met de oorspronkelijke bevolking van Amerika en Australië”, zegt Üngör, “maar ook met de Koerden onder Saddam Hoessein. De nazi’s deden het al in Polen, vooral kinderen die er Arisch uitzagen werden geabsorbeerd in de Duitse natie.” Ook uit Xinjiang komen verhalen over kinderen die geadopteerd worden door Han-Chinezen, terwijl hun Oeigoerse ouders in een kamp zitten.

De intentie van de Chinese overheid

Culturele genocide lijkt minder grof dan massale moordpartijen, zegt Üngör, maar het doel blijft hetzelfde: het uitwissen van een bevolkingsgroep. “De Chinese overheid begrijpt heel goed dat ze niet alle Oeigoeren kunnen uitroeien. Dus doen ze het op een andere manier.”

Belangrijk voor de aantijging van genocide is ook de intentie van een overheid om een volk te vernietigen. Daar zijn in dit geval aanwijzingen voor, volgens Üngör, op basis van Chinese overheidsdocumenten die gelekt zijn naar The New York Times. “Het is in ieder geval duidelijk dat hier sprake is van vervolging op basis van etniciteit.”

De situatie in Xinjiang kan nog escaleren, waarschuwt Üngör. “In Duitsland begon het niet met Auschwitz, maar met uitsluiting. Ook in Joegoslavië begon het vrij onschuldig. Wat in Xinjiang gebeurt, lijkt op iedere genocide die ik heb bestudeerd.” Üngör deed onder meer onderzoek naar de moord op Armeniërs in Turkije, ruim honderd jaar geleden.

Stilte van internationale gemeenschap

Wat zijn die overeenkomsten? “De intenties van de overheid, de consequenties voor de bevolking en, heel belangrijk, de stilte van de internationale gemeenschap.” Die is volgens het VN-verdrag verplicht om actie te ondernemen als er genocide plaatsvindt. “Als een land zijn eigen burgers niet beschermt, moet de internationale gemeenschap dat doen.”

Maar Üngör ziet ingrijpen in Xinjiang nog niet gebeuren, vanwege ‘internationale politieke belangen’. Op zijn minst zouden andere wereldspelers, zoals de Europese Unie, zich moeten uitspreken, net zoals de VS en Canada dat doen. “Hoe machteloos moeten de Oeigoeren zich niet voelen? Ze hebben internationaal niet veel vrienden.”

Lees ook:

Omir Bekali zat in een strafkamp omdat hij Oeigoers is: ‘China wil ons vernietigen’

China schendt volgens de Verenigde Naties de mensenrechten op grote schaal in de westelijke provincie Xinjiang. Omir Bekali is een van de weinigen die lang in de beruchte kampen voor Oeigoeren heeft gezeten en het kan navertellen.

Lees ook: De grillen van het g-woord

Juristen vinden het onwerkbaar, politici verslikken zich erin en historici vinden het juist zinvol. Het woord ‘genocide’ wordt al sinds 1948 ontkend, misbruikt, gebagatelliseerd en verdraaid.