Onrust in Iran neemt toe, hoe zit het met de gifzaak?

Het begint vaak met een rare geur. Daarna volgt het hoesten, hoofdpijn, en soms een prikkend gevoel in de ogen, handen en voeten. Dan breekt de paniek uit, en vluchten de schoolmeisjes naar buiten, naar de frisse lucht.

Het zijn inmiddels bekende beelden in Iran, waar de laatste maanden tientallen scholen – bijna allemaal meisjesscholen – getroffen zijn door dergelijke incidenten. Volgens de scholieren, en hun ouders, zijn ze het doelwit geworden van aanvallen met giftig gas, waar sommige meisjes zo door aangetast zijn dat ze door ambulances met gillende sirenes moeten worden weggevoerd.

Regime erkent eindelijk dat er iets aan de hand is

Na een maandenlange stilte heeft het regime sinds kort de onrust op de scholen erkend. De hoogste leider van het land, ayatollah Ali Khamenei, zei maandag in een toespraak dat de aanvallen ‘onvergeeflijk’ zijn, en roept op tot een onderzoek.

Maar of Iraniërs vertrouwen hebben in zo’n onderzoek is de vraag: veel van hen geloven niet dat de autoriteiten schone handen hebben in deze zaak. Ze verdenken het regime ervan radicale islamisten – of mogelijk de eigen veiligheidsdiensten – te gebruiken om aanvallen te plegen en zo onrust te zaaien op de scholen als wraak op de meisjes, nadat veel van hen zich de laatste maanden aansloten bij de anti-regimeprotesten.

Radicale islamisten

Verschillende Iraanse politici opperen dat radicale islamisten inderdaad verantwoordelijk zouden zijn – om ervoor te zorgen dat meisjes niet naar school gaan – maar dat ze individueel handelen. Maar die lezing gaat er bij veel mensen niet in. Want als de autoriteiten doorgaans vrij makkelijk demonstranten kunnen opsporen om ze vervolgens van hun bed te lichten, waarom is er dan in dit geval nog niemand gepakt? Blijven de ‘radicale islamisten’ onzichtbaar in het uitgebreide systeem van digitale surveillance en netwerk van beveiligingscamera’s van het regime?

Uit woede gaan sommige ouders de straat op om te protesteren, zoals vorige zaterdag voor het ministerie van onderwijs. Of ze openen ’s nachts hun ramen; ‘dood aan het kindermoordende regime’ klinkt het op de filmpjes die op sociale media de ronde doen.

Is er sprake van mass psychogenic illness?

Het is overigens niet de eerste keer dat schoolmeisjes geraakt worden door mysterieuze klachten. Zo kreeg de bezette Westelijke Jordaanoever in 1983 te maken met een ‘flauwval-epidemie’, waarbij honderden scholieren – vooral meisjes – last kregen van hoofdpijn, misselijkheid, wazig zicht en flauwvallen. De Palestijnse autoriteiten beschuldigden destijds Israël van chemische aanvallen, terwijl Israël de Palestijnse ‘radicale groepen’ ervan betichtte giftig gas gebruikt te hebben om ‘demonstraties uit te lokken’.

Uiteindelijk concludeerden zowel Israëlische als Palestijnse functionarissen dat het waarschijnlijk was dat hoewel een deel van de meisjes echt leed aan klachten veroorzaakt door een giftig gas – onbekend was welke – de rest van de scholieren last kreeg van mass psychogenic illness (MPI). Bij MPI kunnen mensen op grote schaal symptomen ontwikkelen, zonder dat daar per se een fysieke aanleiding – zoals een irriterende stof – voor is.

De diagnose kwamen jaren later opnieuw ter sprake, ditmaal in Afghanistan. Zo’n tien jaar geleden waren er herhaaldelijk gevallen op meisjesscholen waar scholieren last kregen van hoofdpijn, duizeligheid en benauwdheid. De regering zei dat bloedonderzoek van sommige slachtoffers liet zien dat ze organofosfaat – dat gebruikt wordt in bestrijdingsmiddelen – hadden ingeademd, en dat de Taliban erachter zaten.

Verdachte monsters

De VN deden jaren later een onderzoek naar incidenten die zich in de jaren daarna bleven voordoen, om tot de conclusie te komen dat er geen direct bewijs was voor het gebruik van giftige middelen, en dat het in deze gevallen waarschijnlijk ook ging om MPI.

Of er in Iran ook (deels) sprake zou kunnen zijn van MPI – waar de stress en angst van slachtoffers zich manifesteren in fysieke symptomen – is niet vast te stellen. De suggestie dat psychosomatische symptomen een rol zouden kunnen spelen valt onder Iraniërs op sociale media niet heel goed. Ook omdat de Iraanse minister van binnenlandse zaken vorige week hetzelfde leek te impliceren toen hij zei dat de klachten veroorzaakt waren door ‘stress en zorgen door het nieuws’.

Een paar dagen later zei hij echter dat er ‘verdachte monsters’ zijn aangetroffen die onderzocht worden. Mogelijk moet die nieuwe lezing de gemoederen – die door het hele land oplopen – iets doen kalmeren. Het regime wil niet dat nieuwe protesten hierover de demonstraties die in september begonnen ook weer nieuw leven inblazen.

Lees ook:

Opnieuw stroomt er ‘gif’ door Iraanse meisjesschool

In Iran groeit de onrust na berichten dat schoolmeisjes blootgesteld worden aan een giftige gas tijdens schooltijd. Er zijn voor zover bevestigd nog geen kinderen overleden, maar het nieuws zorgt er wel voor dat veel ouders voorlopig besluiten hun dochters thuis te houden, uit angst dat hun kind getroffen wordt.