Officier verklaart corona de oorlog en leidt Portugal naar vaccinatie-overwinning

Toen in maart in Europa paniek ontstond over het gevaar van bloedstolsels door het AstraZeneca-vaccin koos de leider van de succesvolle Portugese vaccinatiecampagne, zoals zo vaak, voor een militaire metafoor om de risico’s te schetsen. Vice-admiraal Henrique Gouveia e Melo beschreef twee wegen: eentje voor gevaccineerden en eentje voor mensen die nog wachtten met vaccineren.

Op de weg van de gevaccineerden zou een sluipschutter 1 op de 500.000 mensen doodschieten, legde hij droogjes uit, op de weg van de ongevaccineerden 1 op de 500. “Dus”, vroeg de voormalige onderzeebootkapitein: “Welke weg kies je?”

Hoogste vaccinatiegraad ter wereld

Het was tekenend voor de wijze waarop Gouveia e Melo, een boomlange marine-officier met blauwe ogen en kortgeknipt haar, de afgelopen acht maanden de Portugese vaccinatiecampagne leidde. Toen Gouveia e Melo begin dit jaar de coördinatie op zich nam, verkeerde Portugal in een diepe crisis. In de hoofdstad Lissabon stonden rijen wachtende ambulances bij overbelaste ziekenhuizen en het zorgstelsel dreigde te bezwijken.

Maar inmiddels heeft het land 85 procent van zijn bevolking volledig ingeënt – de hoogste vaccinatiegraad ter wereld. Ter vergelijking: Nederland zit volgens vergelijkende cijfers van de Amerikaanse Johns Hopkins Universiteit op 67 procent. De besmettingsratio en het aantal ziekenhuisopnames zijn in Portugal gezakt naar het laagste niveau in anderhalf jaar. De regering schrapte er vorige week vrijwel alle nog resterende coronarestricties en in Lissabon draait het nachtleven alweer volop.

No-nonsense

Het opvallende succes is volgens deskundigen deels te danken aan het feit dat Gouveia e Melo zich als relatieve buitenstaander weinig gelegen liet liggen aan politiek gedoe. Een contrast met zijn voorganger, die al na drie maanden moest opstappen te midden van een schandaal over mensen met connecties die hadden voorgedrongen bij vaccinaties.

Gouveia e Melo formeerde een team van enkele tientallen deskundigen uit de strijdkrachten, onder wie artsen, wiskundigen en analisten, dat hij leidde vanuit een Navo-gebouw. De vice-admiraal stapte af van het plan om bij de corona-inenting voort te bouwen op bestaande vaccinaties tegen onder meer de griep. In plaats daarvan zette hij een aparte logistieke operatie op, met verspreid over het land zo’n driehonderd grote vaccinatiecentra, vaak in sporthallen. Ook zette hij militairen in als proefkonijnen om te kijken hoe je mensen het best door die centra loodste. Het was een no nonsense-aanpak, met veel nadruk op discipline.

De voormalige kapitein van fregatten en onderzeeërs communiceerde bovendien begrijpelijk en consistent, en ging steevast gekleed in gevechtspak. Tegen persbureau AP zei hij dit bewust te doen om de Portugezen “duidelijk te maken dat ze de mouwen moeten opstropen en het virus moeten bevechten”.

Martiaal taalgebruik

Ook andere factoren droegen flink bij aan het succes. Zo zijn Portugezen door de bank genomen, zeker in vergelijking met Nederlanders, niet erg geneigd om autoriteiten kritisch te bevragen. Ook in Portugal circuleren op sociale media allerlei misinformatie en samenzweringstheorieën. Maar het land heeft al jaren een zeer hoge acceptatie van vaccinaties tegen ziekten als de bof, de mazelen en rode hond en de antivaxbeweging is er relatief klein. Slechts zo’n 3 procent van de mensen weigert zich te laten inenten.

Ondanks het goede resultaat is niet iedereen gelukkig met de werkwijze van Gouveia e Melo. Sommigen, vooral op links, verafschuwen zijn voortdurende optreden in gevechtspak en zijn martiale taalgebruik. Zij vinden hem te autoritair. Maar bij veel Portugezen kan de officier een potje breken. Zijn gezicht prijkt op tijdschriftcovers, mensen houden hem op straat staande om te bedanken, en cameraploegen komen van heinde en verre naar Portugal om hem te interviewen.

‘Dit is een wereldoorlog’

Afgelopen week trad Gouveia e Melo terug, omdat zijn missie is voltooid nu vrijwel iedereen die ervoor in aanmerking komt is ingeënt. Het werk zal worden voortgezet door drie teams die rapporteren aan het ministerie van volksgezondheid.

De Portugese regering benadrukt intussen dat het virus nog niet weg is. Mondkapjes blijven verplicht in het openbaar vervoer, ziekenhuizen en winkelcentra. De autoriteiten houden rekening met een nieuwe coronagolf in de winter. Uit voorzorg is vorige maand al begonnen met het geven van een derde prik aan ieder ouder dan zestien met een verzwakt immuunsysteem. En vanaf komende maandag wordt zo’n booster-prik ook gegeven aan alle 65-plussers, beginnend met de kwetsbaarste groepen, zoals 80-plussers en mensen in verzorgingstehuizen.

Aan de vooravond van zijn terugtreden waarschuwde Gouveia e Melo dat het virus pas echt is verslagen is als de verspreiding ook is beteugeld in de vele arme landen waar nu nog nauwelijks mensen zijn gevaccineerd. “We hebben een slag gewonnen”, zei hij tegen AP. “Maar ik weet niet of we de oorlog tegen het virus hebben gewonnen. Dit is een wereldoorlog.”

Lees ook:

Merck boekt veelbelovende resultaten met de allereerste coronapil, werkt die echt zo goed?

De Amerikaanse farmaceut Merck zette een proef met een antiviraal medicijn tegen Covid-19 stop omdat de resultaten zo veelbelovend zijn. Het bedrijf hoopt nu op snelle goedkeuring, zodat het middel nog dit jaar op de markt kan verschijnen. Is dit een nieuwe wonderpil?

Het coronavirus

Hier leest u onze beste verhalen over het coronavirus.