Oekraïne-correspondent Michiel Driebergen: ‘Gewone mensen die doorgaan in extreme omstandigheden, dát is het verhaal van deze oorlog’

De Oekraïense stad Charkiv ligt bijna een jaar onder vuur. Correspondenten Michiel Driebergen en Edwin Koopman vertellen hun verhaal in de podcast Stad in oorlog, die maandag verschijnt.

De afgelopen dagen zag Oekraïne-correspondent Michiel Driebergen de oorlog in drie gedaantes, toen hij van Bachmoet via Charkiv naar Kiev reisde. Hij trof de artillerie-aanvallen en straatgevechten in frontstad Bachmoet, zag dat de oorlog de stad Charkiv stil en donker heeft gemaakt. “Terwijl het in Kiev zonnig is, bijna lente-achtig, al is het -7 graden”, vertelt Driebergen. “Er is oorlog, toch is het in Kiev normaler dan het het afgelopen jaar geweest is.”

Vanuit zijn hostel in de hoofdstad vertelt Driebergen over die tweede stad, Charkiv, 30 kilometer van de Russische grens. Hier verbleef de journalist een groot deel van het afgelopen oorlogsjaar. Over Charkiv maakte hij samen Edwin Koopman, Latijns-Amerikacorrespondent voor Trouw, de podcast Stad in Oorlog. Driebergen deed de interviews, Koopman ving de geluiden van de stad: het geroezemoes van de mensen, de muntjes die rinkelen in de supermarkt.

In de podcast vertelt de stad zelf haar verhaal, ingesproken door presentator Sophie Derkzen. Waarom kozen jullie ervoor om Charkiv de hoofdrol te geven?

Michiel Driebergen:“Charkiv is een stad die alles van de oorlog heeft meegemaakt. Het is een frontstad geweest, met name de noordoostelijke wijk Saltivka, waar mensen echt moesten overleven. Tegelijkertijd ontluikt in andere wijken gewone leven voorzichtig weer.

“Charkiv is óók een stad met een botsende identiteit. Het ligt 30 kilometer van Rusland, veel inwoners hebben familieleden over de grens, of spreken Russisch. Het is een trotse Sovjetstad geweest, de banden zijn nauw. Dat maakt de teleurstelling groot. De inwoners vragen zich af: hoe kan Rusland dit ons aandoen? En: hoe kunnen we ooit weer verder met Rusland zó dichtbij?”

De podcast begint een jaar geleden, als de Russen Charkiv binnenvallen. Hoe keek de stad toen naar de ontluikende oorlog?

“Als je Charkiv als personage schetst, denk ik dat ze erg ontdaan is geweest door inval van haar buur Rusland. De trots voor het gezamenlijke Sovjetverleden is deels verdwenen, want de boze buur heeft de stad laten vallen.

“In de eerste aflevering blikt een politieman terug op de eerste dag van de oorlog. Hij treft een Russische commandant, die belooft: kom over drie uur maar terug, dan hebben we Charkiv bevrijd.” Het loopt anders. “Als de politieman terugkeert, een paar uur later, staat het hele kruispunt in de fik, er is een vlammenzee en zwarte rook. De commandant ligt dood op de grond.

“Die Russische commandant had niet verwacht dat Charkiv zó zou terugvechten. Maar de stad heeft een eigen identiteit, en wil écht geen onderdeel van Rusland worden.”

In de vier afleveringen spreek je met inwoners die vrijwillig of onvrijwillig in Charkiv bleven. Wat is de rode draad?

“Dat de stad niet is blijven staan door wapens, maar door de daadkracht van de mensen. Het burgerschap bloeit in Oekraïne. Dat is best uniek gezien het Sovjetverleden.

“Zo zijn er de gemeentemedewerkers, die de parken van Charkiv het hele jaar hebben onderhouden. Zelfs in maart, april, mei, toen er granaat na granaat viel. Dat is plichtsbesef, maar mensen willen onder extreme omstandigheden ook het gewone leven doorzetten. Je blijft je opmaken, je kleedt je netjes aan, je geeft de plantjes water – ook al zijn die plantjes eigenlijk dood.

“Het leerde me: in oorlogstijd zijn we vaak op zoek naar extreme verhalen. Maar de gewone mensen die het leven in extreme omstandigheden laten doorgaan, dát is het verhaal van deze oorlog.”

Hoe zie je de toekomst van Charkiv?

“Gisteravond dacht ik nog na over die vraag, waarop ik het antwoord nog niet heb. Ik liep door de straten van Charkiv, de avondklok was al ingegaan, het was na elven. De lucht was pikdonker, want de straatverlichting brandt niet.

“Die duisternis staat voor mij symbool voor de volslagen onduidelijkheid over de toekomst. Hoe gaat Charkiv hier uitkomen? De economie functioneert niet, de scholen zijn dicht, de kinderen zijn er niet. Er is veel nodig om de stad te laten opkrabbelen. Qua architectuur is de stad nog grotendeels intact, het is te renoveren. Maar het is lastig voor te stellen dat Charkiv weer de bloeiende stad wordt, die het een jaar geleden was.”

Is er ook hoop?

“Zeker. Charkiv is óók een heel trotse stad, met trotse inwoners. Er zijn in totaal 700.000 mensen uit de stad gevlucht, ook veel naar Nederland. Die mensen willen weer terug, om de stad op te bouwen. Hoe lang het nog duurt voordat ze weer terug kunnen, dat weten we niet. Dat kan een jaar zijn, maar ook tien.”

De eerste twee afleveringen van ‘Stad in oorlog: Charkiv één jaar onder vuur’, een podcast van VPRO Bureau Buitenland, zijn vanaf maandag te beluisteren in verschillende podcastapps.

Lees ook:

Glas is te kwetsbaar, dus kleurt Charkiv bruin van de spaanplaat

Charkiv, de tweede stad van Oekraïne op 30 kilometer van de Russische grens, is de stad van de gebroken ruiten. De bewoners moeten improviseren. ‘We weten niet wat er morgen of zelfs vanavond gebeurt.’

Op de geheime raketbegraafplaats van Charkiv bewaart de Oekraïense justitie ‘het bewijs voor een toekomstig tribunaal’

Op de ‘raketbegraafplaats’ van Charkiv worden de bewijsstukken voor een toekomstig tribunaal bewaard. Maar verderop in de stad, bij de heilige waterbron van Sarzjyn Jar, zijn ze niet zeker van gerechtigheid.