Nobelprijs voor de Vrede naar voorvechters van mensenrechten uit Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland

De een vocht de doorgestoken herverkiezing van de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko aan. De ander is de oudste en meest gerespecteerde mensenrechtenorganisatie van Rusland, maar is sinds vorig jaar verboden nadat ze het label ‘buitenlands agent’ kreeg. En de derde is een Oekraïense groep die zich inzet tegen corruptie en helpt bij de documentatie van Russische oorlogsmisdaden tegen Oekraïense burgers.

Alle drie mogen ze zich sinds vrijdag winnaar noemen van de Nobelprijs voor de Vrede: de Wit-Russische mensenrechtenactivist Ales Bialiatski, het Russische Memorial en het Oekraïense Center for Civil Liberties.

Het Zweedse comité koos de drie winnaars uit 251 personen en 92 organisaties, en prijst hen voor hun inzet voor een ‘rechtvaardige samenleving’. “Zij hebben het belang laten zien van het recht om de macht te bevragen en om oorlogsmisdaden in kaart te brengen”, zei voorzitter Berit Reiss-Andersen bij de bekendmaking.

Ales Bialiatski is een van de oprichters van de mensenrechtenorganisatie Viasna, wat ‘lente’ betekent. De beweging werd opgericht in 1996, nadat protesten bloedig werden neergeslagen door de Wit-Russische dictator Loekasjenko. In 2020 sprak hij zich fel uit tegen het resultaat van de betwiste verkiezingen. Sindsdien zit Bialiatski in de gevangenis, officieel op verdenking van belastingontwijking.

Het Center for Civil Liberties werd in 2007 opgericht ter bevordering van mensenrechten en democratie in Oekraïne. De organisatie heeft het Oekraïense maatschappelijk middenveld versterkt en de autoriteiten onder druk gezet om van Oekraïne een volwaardige democratie te maken, aldus de jury.

Het Russische Memorial is de oudste ngo van Rusland. Eind 2021 richtte het Kremlin de pijlen op de mensenrechtenorganisatie, die in 1992 werd opgericht om de misdaden van Stalin aan het licht te brengen. Begin dit jaar werd de organisatie verboden door het Russische hooggerechtshof.

Vrijheid van meningsuiting

Direct na de bekendmaking stroomden de felicitaties binnen. Volgens de Wit-Russische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja, die na de presidentsverkiezingen van 2020 naar Litouwen vluchtte, is de prijs een erkenning voor ‘alle Wit-Russen die voor vrijheid vechten’. De Franse president Emmanuel Macron schreef in een tweet dat het Nobelcomité 'de onwrikbare verdedigers van de mensenrechten in Europa’ had onderscheiden.

De namen van de andere kanshebbers op de prestigieuze prijs zijn niet bekendgemaakt. Zoals elk jaar werd veel gespeculeerd over potentiële kanshebbers. Deskundigen noemden personen die zich uitspreken tegen de Russische president Vladimir Poetin of die zich inzetten tegen klimaatverandering. Zo ging bijvoorbeeld de naam van de Oekraïense president Volodimir Zelenski rond. De winnaars ontvangen 10 miljoen Zweedse kronen, ruim 900.000 euro, een medaille en een diploma.

De prijs ging vorig jaar naar twee journalisten, Maria Ressa uit de Filippijnen en Dmitri Moeratov uit Rusland, voor hun ‘moedige strijd’ voor de vrijheid van meningsuiting. Een jaar eerder won het Wereldvoedselprogramma. De VN-organisatie verstrekt voedsel aan vluchtelingen en bij rampen, wat volgens het Noorse Nobelcomité bijdraagt aan stabiliteit en vrede.

Lees ook:

Bescheiden Annie Ernaux kan met haar scherpe blik onthullen, blootleggen en afkrabben

Ze schrijft heel persoonlijk en laat tegelijk zien hoe wreed de maatschappij in elkaar zit. Die kwaliteit levert de Française Annie Ernaux nu de Nobelprijs voor de Literatuur 2022 op.