Nigeriaanse koning legt bom onder museum in Benin waar koloniale roofkunst thuis zou komen

Het was aangekondigd als een ‘wereldpersbijeenkomst’, vorige week in de Nigeriaanse stad Benin City. En daar ontplofte een bommetje. Koning Ewuare II verklaarde zich tegen de vergevorderde plannen om in Benin City een museum van internationale allure te bouwen.

Hoewel de koning geen rijk meer heeft, is hij wel iemand naar wie geluisterd wordt, zeker als het gaat om een museum voor geretourneerde stukken die behoren tot de wereldbefaamde ‘Benin Bronzes’. Die kunstschat omvat duizenden objecten, van metalen koningshoofden tot ivoren maskers, die Britse soldaten in 1897 uit het paleis van de toenmalige oba hebben geroofd. Die objecten moeten terug naar waar ze vandaan kwamen: mijn hof, verklaarde de achter-achter-kleinzoon van de beroofde koning.

Een opsteker voor tegenstanders

Als de oba daaraan vasthoudt, is dat een opsteker voor tegenstanders van teruggave van koloniale roofkunst. Daaronder valt bijvoorbeeld het British Museum, dat de meer dan duizend ‘Bronzen’ in zijn collectie hooguit wil uitlenen en niet teruggeven. Maar de eis om teruggave beroert ook dit museum, zeker nu veel andere westerse musea inschikkelijker zijn en de druk toeneemt. De religieuze kunststukken, waarvan het Nederlandse Museum van Wereldculturen zeker 114 geroofde exemplaren heeft, zijn steeds meer iconen van roofkunst geworden.

Maar de Bronzes kunnen voor nog iets model staan: voor hoe je lastige dilemma’s oplost rond retourneren. Zoals: aan wie geef je terug − aan de staat, of aan lokale belanghebbenden? En: zijn die eigendommen daar wel veilig?

Jarenlang overleg

Vijftien jaar lang overlegden vertegenwoordigers van de oba, van de Nigeriaanse centrale regering en van de deelstaatregering waarin Benin City ligt met een tiental Europese musea. Rond 2020 werden ze het eens: een spiksplinternieuw museum waar Nigerianen kennis kunnen maken met hun eigen cultuurschatten − soms alleen in bruikleen, zoals in het geval van het British Museum, maar toch. Sterarchitect Sir David Adjaye ontwierp een prestigieus museum, dat in 2025 in Benin City moet staan. Er werd ook een beheerstichting opgericht: geen eigenaar van de objecten, maar als orgaan waar alle betrokkenen beslissen over hoe die worden tentoongesteld. Wie eigenaarschap claimt, moet dat maar elders uitvechten.

Nee, sneerde de koning vorige week over het ‘particuliere opzetje’. ‘Onder geen beding mag het beheer van onze eeuwenoude kunstvoorwerpen’ daaraan in handen worden gegeven, waarschuwde hij.

Zo heet wordt de soep niet gegeten

De koning zei dat, terwijl een Nigeriaanse delegatie in Duitsland aan het praten was over teruggave van de meer dan duizend Bronzes verspreid over Duitse musea. Alle Duitse overheden en musea die iets met de Bronzes te maken hebben, zijn inmiddels akkoord met teruggave – zonder voorwaarden, en te beginnen volgend jaar. Duitsland geeft ook 4,5 miljoen subsidie aan het museumproject, en helpt met trainingen voor conservatie en beveiliging van de objecten, vertelt Nanette Snoep, directeur van het Rautenstrauch-Joest-Museum in Keulen, dat 94 Bronzen in de collectie heeft.

De koninklijke bezwaren waren een verrassing, maar de soep wordt niet zo heet gegeten, verwacht zij. “De koning heeft ook waardering uitgesproken voor de initiatieven voor teruggave”, zegt Snoep, die hartstochtelijk pleitbezorger is van teruggave. En bij de Nigeriaanse delegatie in Duitsland zat nota bene ook de kroonprins, en die onderschrijft de plannen wel, aldus Snoep. “De Nigerianen moeten dit zelf oplossen.”

Ook in Nigeria kwamen de koninklijke bezwaren als een verrassing. “Vertegenwoordigers van de koning hebben bij alle vergaderingen steeds ingestemd met de plannen, dus we zijn heel verbaasd over dit gedoe”, zegt een Nigeriaanse betrokkene die anoniem wil blijven − de koning heeft goddelijke status, die bekritiseer je niet. Ook hij is optimistisch over de afloop: “Dit project is veel te groot om te falen”.

De naam en contactgegevens van de anonieme bron zijn bekend bij de hoofdredactie

Lees ook:

Onderzoek: Zeker 114 objecten in Nederlandse musea zijn geroofd, en die wil Nigeria terug

Wat al wiedes leek, staat nu echt vast: de meeste objecten in Nederlandse musea die behoren tot de ‘Benin Bronzes’ zijn geroofd.