Coronafraude
Niet alleen in Nederland werd - met goedkeuring van de overheid - gefraudeerd met mondkapjes en testen
Wereldwijd leidde de handel in coronagoederen, zoals mondkapjes en coronatesten, tot tientallen schandalen. Schuldige politici moesten meer dan eens aftreden.
Wat hebben Italië, Spanje, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, de VS, Vietnam en Nederland gemeen? Ze kennen allemaal hun eigen coronaschandaal, waarbij de staat miljoenen verloor aan niet-bestaande of ondermaatse maskers, testen en handschoenen.
Vorige week trad de Vietnamese president Nguyen Xuan Phuc af voor zijn betrokkenheid bij het Viet A-testschandaal. Onder zijn leiderschap bleken zijn partijgenoten, vrouw en familie goed geld te hebben verdiend aan de verkoop van ondermaatse mondkapjes, die in ziekenhuizen door het hele land terechtkwamen.
Het is een van de vele coronaschandalen, die staatskassen wereldwijd miljarden hebben gekost. In het Verenigd Koninkrijk alleen verloor het gezondheidsministerie driekwart van de 12 miljard pond, die het in het eerste jaar van de pandemie aan coronaproducten spendeerde. De te dure coronatesten en mondkapjes voldeden niet aan de minimumeisen. En in Duitsland schat het federale onderzoeksbureau de kosten van frauderende private testcentra rond de 1,5 miljard euro.
Vooral tijdens de chaotische eerste maanden van de pandemie bleek dat een lucratieve handel. In de VS gaf de Amerikaanse overheid in de eerste twee maanden van de pandemie al een miljard dollar uit aan bedrijven die nooit eerder een overheidscontract hadden gehad, en vaak ook niet wisten te leveren, schrijft onderzoeksjournalist J. David McSwane in zijn boek Pandemic, Inc. “De overheid gooide zoveel mogelijk contracten eruit, links en rechts", zei hij aan de Amerikaanse radiozender NPR. In Spanje kochten deelstaten van maart tot mei 2020 coronaproducten ter waarde van 2000 miljoen euro uit China.
Steun van politici
Wat opvalt bij die schandalen: vaak is de lucratieve handel te danken aan de medewerking van een politicus of bestuurder. Dat is niet alleen zo in Nederland, waar voormalig gezondheidsminister Hugo de Jonge met Sywert van Lienden appte over de beruchte mondkapjesdeal, die Van Lienden en zijn compagnons zeker 20 miljoen euro opleverde.
Want ook in Italië was het de goedkeuring van buitengewoon corona-commissaris Domenico Arcuri, een van de belangrijkste functionarissen tijdens de pandemie, waarmee twee ondernemers 801 miljoen ondermaatse maskers vanuit China wisten te importeren. Arcuri zou de slechte kwaliteit actief verdoezeld hebben. In totaal kon 1,25 miljard euro aan ondermaatse coronaproducten de prullenbak in.
In Duitsland raadden twee conservatieve parlementariërs, Georg Nublein en Niklos Löbel, de overheid aan om in zee te gaan met bevriende maskerfabriek. Die mocht een grote batch mondmaskers produceren, waaraan de twee miljoenen zouden hebben verdiend. Na veel morren traden de twee af uit het Duitse parlement. En in Brazilië zou Roberto Dias, logistiek bestuurder bij het gezondheidsministerie, hebben meegewerkt aan een groot omkopingsschandaal met Indiase vaccins - een aanklacht die hij overigens zelf altijd heeft ontkend.
Rechtszaken
Inmiddels hebben die twijfelachtige deals tot talloze rechtszaken geleid. Van maart 2021 tot maart 2022 boog het Amerikaanse Openbaar Ministerie zich naar eigen zeggen over bijna 500 corona-gerelateerde fraudezaken. Ook Duitsland zet in op het opsporen van fraudeurs: in december 2022 waren in de deelstaat Berlijn al 500 procedures gaande.
Ook in Nederland buigen rechtbanken zich over coronafraude. Zo kregen drie mannen in april 2022 twee jaar celstraf voor het verkopen van mondkapjes uit naam van rapper Ali B., zonder die daadwerkelijk te leveren. In september werden twee personen veroordeeld tot een jaar celstraf voor de handel in valse vaccinatiebewijzen. Tegen Van Lienden en zijn zakenpartners loopt nog een strafrechtelijk onderzoek. Het OM verdenkt hen ervan miljoenen te hebben verdiend aan de handel in mondkapjes.
Ook Spanje onderzoekt inmiddels de 16000 corona-noodcontracten die het land in 2020 uitgaf. Lang niet al die contracten zijn immers even zuiver: zo besteedde het gezondheidsministerie 313 miljoen euro uit aan bedrijven met ‘onbekende adressen’, die het ministerie nu als verdacht bestempelt, volgens de Spaanse krant Heraldo.
Dat onderzoek wordt een lange zit, verzuchtte het Spaanse Openbaar Ministerie in de krant. Zó lang zelfs, dat de zaken mogelijk alweer geseponeerd zijn als de staat klaar is met het onderzoek, vreest het OM.
In welke landen vonden coronaschandalen plaats?
Vietnam: giga-schandaal met massaal aftreden
De Vietnamese president Nguyen Xuan Phuc trad vorige week af voor zijn betrokkenheid bij het Viet A-coronaschandaal. In maart 2020 trok de staat 800.000 dollar voor de productie van coronatesten van zogenaamd hoge kwaliteit, een samenwerking tussen de militaire medische academie en het bedrijf Viet A.
Op aanraden van Phucs overheid, en met 800.000 dollar staatssubsidie, kochten ziekenhuizen in het hele land de testen. Die bleken veel te duur én van ondermaatse kwaliteit. De omzet: een geschatte 170 miljoen dollar. Het leidde tot een groot schandaal, waarbij ruim 130 diplomaten, ondernemers en autoriteiten werden gearresteerd.
Verenigd Koninkrijk: Operation Moonshot maakt z'n naam niet waar
In 2020 spendeerde het Verenigd Koninkrijk 800 miljoen pond aan sneltesten van de Innova Medical Group. Het was begin 2021 de grootste coronadeal met de Britse overheid, op advies van de hoofdadviseur van de premier, Dominic Cummings.
De verwachtingen van het ambitieuze testplan, getiteld Operation Moonshot, waren hoog: met de koop zouden dagelijks miljoenen Britten getest kunnen worden. Maar de testen bleken zeer onbetrouwbaar: bij het zelftesten misten ze 60 procent van de besmettingen.
De Operation Moonshot-testen, en flink wat andere batches ondermaatse coronaproducten, wachten de verbranding. “De meest beschamende periode in de reactie van de Britse overheid op de pandemie”, noemde parlementariër Meg Hillier de affaire.
Duitsland: plannen ambitieuze gezondheidsminister leidden tot fraude
In 2021 startte Jens Spahn, de voormalige Duitse gezondheidsminister, een ambitieus plan, waarbij bedrijven private testcentra konden opzetten. Het werd een gigantische fraude-industrie: volgens het Duitse federale onderzoeksbureau spendeerde de staat naar schatting 1,5 miljard euro aan testen die nooit zijn uitgevoerd. Een 20-jarige jongen verdiende alleen al 5,7 miljoen euro voor het opzetten van een niet-bestaand testcentrum in Freiburg - daarvoor kreeg hij een jaar voorwaardelijke gevangenisstraf.
Later kwam Spahn nogmaals slecht in het nieuws: uit een kritisch rapport bleek dat hij apothekers veel te veel vergoeding had geboden voor mondkapjes. Dat kostte de belastingbetaler 2,1 miljard euro - een onaanvaardbaar bedrag, volgens de Duitse rekenkamer. Het werd nóg erger, toen bleek dat Spahn ondermaatse mondkapjes aan tehuizen voor gehandicapten en de daklozenopvang wilde schenken.
Lees ook:
Kopen, kopen, kopen: Sywert van Lienden maakte optimaal gebruik van druk op ministerie
Het ministerie van VWS wist dat Sywert van Lienden geld kon verdienen met de mondkapjesdeal, maar de nood was op dat moment te hoog, zo blijkt uit het eindverslag van accountantskantoor Deloitte. Van Lienden zegt dat het rapport hem en zijn zakenpartners vrijpleit.
