Oekraïne moet ‘neutraal’ zijn. Aan die Russische eis lijkt de regering van Zelenski tegemoet te willen komen. Maar is dat genoeg? Kan Poetin de overwinning al uitroepen?
Al enige dagen komen er hoopgevende signalen uit Moskou en Kiev over de voortgang van de onderhandelingen tussen vertegenwoordigers van Oekraïne en Rusland. De gesprekken over een ‘neutrale status’ van Oekraïne zijn volgens de Russische minister van buitenlandse zaken Sergej Lavrov zelfs ‘dicht bij overeenstemming’.
Ter tafel ligt een vijftien punten tellend plan, zo meldde de Financial Times donderdag op basis van gesprekken met ingevoerden aan beide zijden. In ruil voor de Oekraïense belofte dat het zich neutraal verklaart en beperkingen van zijn leger accepteert, zou Rusland bereid zijn tot een bestand en terugtrekking van zijn troepen.
Kern van het idee is volgens de Russische onderhandelaar Vladimir Medinski, ‘een Oostenrijkse of Zweedse versie van een neutrale gedemilitariseerde staat’ voor Oekraïne. Maar anders dan Oostenrijk en Zweden destijds is Oekraïne slachtoffer van een Russische poging tot onderwerping.
De Oostenrijkse neutraliteit wortelt in de bezetting, na de Tweede Wereldoorlog, door de vier geallieerde mogendheden, waaronder de Sovjet-Unie. Moskou stemde in 1955 in met Oostenrijkse zelfstandigheid, met een grondwet waarin ’s lands ‘permanente neutraliteit’ was verankerd. De Zweedse neutraliteit dateert van de napoleontische oorlogen aan het begin van de negentiende eeuw. Juist de laatste jaren groeit de Zweedse aandrang om aansluiting bij de Navo.
Papieren garantie
Oekraïne heeft in 2019 het streven naar het Navo-lidmaatschap in zijn grondwet opgenomen. Het land kan dat er anno 2022 ook weer uithalen. Vraag is welke les de Oekraïense kiezers trekken uit de ervaringen van de Russische invasie. Zijn de gruwelijkheden een waarschuwing tegen het Navo-lidmaatschap, of een aanmaning om dat streven zo snel mogelijk weer in de grondwet te schrijven?
De Oekraïense president Zelenski heeft herhaaldelijk bevestigd dat neutraliteit een optie is, met als argument dat langzamerhand duidelijk is dat de Navo Oekraïne er helemaal niet bij wil hebben. Zo verkoopt Zelenski deze door grof geweld afgedwongen concessie als een vorm van zwakte van de Navo.
Zelenski’s adviseur Michailo Podoljak benadrukt dat Oekraïne veiligheidsgaranties eist om herhaling van Russische agressie te voorkomen. Maar die ‘garantie’ had Oekraïne al sinds 1994. Toen beloofde Rusland in ruil voor de kernwapens van de voormalige Sovjetrepubliek nooit militair geweld te zullen gebruiken tegen Oekraïne. De VN-Veiligheidsraad zou toezien op dit Boedapest-memorandum.
Dat is een papieren garantie gebleken omdat agressor Rusland daarin vetorecht heeft. In een nieuw Russisch-Oekraïens akkoord zou zo’n toezichtsrol volgens de zegslieden van de Financial Times zijn weggelegd voor de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Turkije – Navo-lidstaten die er in de toekomst net als nu voor zullen passen militair betrokken te raken.
Rekken en escaleren
Ook Rusland heeft een ‘concessie’ gedaan. Moskou streeft niet langer naar vervanging van het bewind in Kiev. ‘Denazificatie’ heette dat in het Kremlin-idioom, vaag genoeg geformuleerd om ieder gewenst moment de ‘militaire operatie’ als geslaagd te kunnen presenteren.
Of de Russische president Poetin van plan is de overwinning uit te roepen, hangt vooral af van zijn inschatting van de militaire situatie in Oekraïne, en wellicht ook van Ruslands economische toestand. Beide worden algemeen gezien als tamelijk beroerd. Maar wellicht denkt Poetin daar anders over.
Te vrezen valt dat hij nog verder zal rekken en escaleren, om Kiev zijn andere eisen door de strot te duwen: erkenning van de Krim als Russisch grondgebied, en van Loegansk, Donetsk, en wie weet hoeveel nieuwe ‘volksrepublieken’ nog meer.
Lees ook:
Deze kamikaze-drones spelen een belangrijke rol in het oorlogsverloop in Oekraïne
De Verenigde Staten leveren honderd Switchblade-drones aan Oekraïne. Wim Zwijnenburg is onderzoeker voor de vredesorganisatie Pax en gespecialiseerd in drones, die nu al zeer effectief zijn gebleken in de oorlog in Oekraïne.
