Navalny in hongerstaking, maar die levert zelden wat op

Waarom gaan gevangenen in hongerstaking? Die retorische vraag stelde Aleksej Navalny zichzelf in een brief die hij woensdag publiceerde op zijn Instagram-account. “Die vraag houdt alleen mensen bezig die nog nooit in de gevangenis hebben gezeten”, luidde zijn antwoord. Want iedereen die wel een keer achter de tralies zat, weet volgens de oppositieleider dat er ‘geen andere manier is om terug te vechten’.

Dat is dan ook precies de reden waarom Navalny deze week besloot te stoppen met eten. Naar eigen zeggen weigeren de autoriteiten hem gepaste medische zorg en is een hongerstaking de enige manier om diezelfde autoriteiten “te dwingen de wet te gehoorzamen en een dokter bij me te laten”.

De regering onder druk zetten

Met zijn besluit om voedsel te weigeren staat Navalny in een lange traditie van Russische politieke dissidenten die door middel van een hongerstaking trachtten de regering onder druk te zetten.

Het bekendste voorbeeld uit het recente verleden is Oleg Sentsov. De Oekraïense filmregisseur, die in mei 2014 op de Krim werd gearresteerd vanwege naar eigen zeggen ‘gefabriceerde’ terrorisme-aanklachten, besloot tijdens zijn gevangenschap in mei 2018 over te gaan tot een hongerstaking om de vrijlating van 64 Oekraïense gevangenen te eisen.

Doordat Sentsov een publiek figuur is en zijn hongerstaking vlak voor de start van het WK voetbal in Rusland begon, genereerde hij de nodige media-aandacht en werd de internationale druk op het Kremlin enigszins opgevoerd. Desondanks was Sentsovs actie weinig succesvol. Twintig kilo lichter en 145 dagen later gaf hij het op omdat de autoriteiten dreigden hem dwangvoeding te geven. Het duurde nog zeker een jaar voordat Sentsov dankzij een gevangenenruil tussen Rusland en Oekraïne vrijkwam.

Naar de VS voor een hartoperatie

Maar er zijn ook geslaagde pogingen, zoals die van Sovjetdissident Andrej Sacharov. De gerenommeerde kernfysicus en mensenrechtenactivist ging in mei 1984 en april 1985 tot twee keer toe in hongerstaking om het politbureau ertoe te bewegen zijn vrouw naar de Verenigde Staten te laten reizen voor een hartoperatie. Terwijl Sacharov zelf in het ziekenhuis lag en dwangvoeding kreeg, stond het Kremlin de reis van zijn echtgenote toe.

Toch loopt het meestal slechter af. Een triest voorbeeld is het verhaal van schrijver en dissident Anatoli Martsjenko, die in de jaren zestig door het Sovjetregime werd opgesloten vanwege het verspreiden van anti-socialistische propaganda. Toen hij al ruim twintig jaar vastzat, overleed Martsjenko in 1986 nadat hij drie maanden in hongerstaking was geweest.

Maar over het algemeen sorteert een hongerstaking in Rusland weinig effect, omdat het de machthebbers simpelweg koud laat. Ook de druk van buitenaf is doorgaans niet echt een factor waardoor het Kremlin de eigen koers nog eens kritisch tegen het licht houdt. Bovendien passen de autoriteiten een even brute als effectieve tactiek toe om de meest halsstarrige voedselweigeraars toch voeding toe te dienen: dwangvoeding. Meestal door een slangetje met sondevoeding via de neus direct naar de maag.

Laconieke en ijskoude houding

Exemplarisch voor de laconieke en ijskoude houding ten opzichte van hongerstakers is een historische anekdote uit 1878. Destijds probeerde een stel gevangenen in Sint-Petersburg met een hongerstaking te protesteren tegen de erbarmelijke omstandigheden waaronder het tsaristische regime hen vasthield. Toen het nieuws over de hongerstaking na drie dagen bekend werd bij de directeur van de militaire politie verklaarde hij: “Laat ze maar sterven; ik heb hun doodskisten al besteld.”

Lees ook:

Getuigen vertellen over de gruwelen in Russisch strafkamp, staat Navalny dit ook te wachten?

De Russische oppositieleider Aleksej Navalny werd in februari definitief veroordeeld tot tweeënhalf jaar in een Russisch strafkamp. Afgelopen maandag werd hij ook daadwerkelijk overgeplaatst naar de IK-2 strafkolonie in Pokrov. Wat staat hem te wachten in de moderne goelag?