Na een jarenlange politieke isolatie zit Bashar al-Assad weer aan tafel

Langs de snelwegen van het Saudische Jeddah wapperen vlaggen in verschillende kleuren. Het zijn er 22 in totaal, één voor elk land dat vrijdag aanwezig is bij de bijeenkomst van de Arabische Liga in de havenstad. Ook de rood-wit-zwarte driekleur met twee groene sterren, de vlag van de Syrische regering, is te zien; voor het eerst in twaalf jaar mag het land weer aanschuiven. Na jaren van isolatie lijkt de comeback van de Syrische president Bashar al-Assad op het regionale toneel een feit.

Dat Syrië weer ‘mee mag doen’ met zijn Arabische broederlanden is een symbolische overwinning voor Damascus. Syrië werd in 2011 geschorst vanwege Assads bloedige repressie van de demonstraties tegen zijn regime, waarna het land in een burgeroorlog werd gestort. Dat hij twaalf jaar later weer wordt uitgenodigd – ook door Saudi-Arabië, dat jarenlang rebellengroepen steunde die tegen Assad streden – is een impliciete erkenning dat hij de strijd heeft gewonnen.

De terugkeer van Syrië werd anderhalve week geleden goedgekeurd door de ministers van buitenlandse zaken van de andere landen, en vorige week ontving de Syrische president een officiële uitnodiging. Naar verluidt zal Assad vrijdag hoogstpersoonlijk in Jeddah aanschuiven.

Chantage, keer op keer

Het lijkt er niet op dat Assad harde beloftes heeft moeten maken om zijn terugkeer veilig te stellen. Hoewel zijn buren van hem verlangen dat hij de drugssmokkel vanuit Syrië aanpakt – van de amfetamine Captagon, waar het regime goed aan verdient – en zich losmaakt van Iran, lijkt de president bijna met die verlangens te spotten.

Een paar dagen voordat Syrië’s lidmaatschap van de Liga hersteld werd, ontving Assad de Iraanse president Ebrahim Raisi nog persoonlijk in Damascus. En ook de drugs blijven de grens overgaan. Saudi-Arabië onderschepte maandag 1.4 miljoen pillen Captagon in een lading hout, en een dag eerder 8 miljoen pillen in een lading koffiemelk.

Muhsen Al-Mustafa, onderzoeker bij het Omran Center for Strategic Studies en het Tahrir Institute for Middle East Policy, denkt dat de landen in de regio tevergeefs hopen dat ze de drugssmokkel kunnen inperken door de banden met Assad weer aan te halen. “Nu dat Assad ontdekt heeft hoe belangrijk ze het vinden om die smokkel te stoppen, kan hij ze ermee chanteren”, zegt hij aan de telefoon. “En dat zal hij zeker doen, keer op keer, om te kijken of hij er zo nog meer toezeggingen uit kan slepen.”

Miljoenen Syrische vluchtelingen

Naast het aanpakken van de drugssmokkel en de verhoudingen met Iran verlangen sommige landen ook dat Assad de miljoenen Syrische vluchtelingen in de regio opneemt. Maar veel vluchtelingen willen onder geen beding terug. Ze vrezen, met goede reden, dat het Syrische regime ze bij aankomst zal arresteren, martelen of doden.

Daarnaast is het ook de vraag of Assad akkoord zou gaan met de (gedwongen) terugkeer van miljoenen vluchtelingen. Volgens Al-Mustafa is de Syrische president vanwege de rampzalige economie van het land eerder voorstander van ‘selectieve terugkeer’: hij zal eerder vluchtelingen willen die van het platteland komen en in de landbouwsector kunnen werken, om de voedselschaarste tegen te gaan, dan stedelingen die de al wankelende publieke voorzieningen in de steden verder onder druk zouden zetten.

“Het is overigens ook makkelijker om gemeenschappen op het platteland te overheersen en stil te houden dan in de stad”, zegt hij. “Daarbij, waar moeten mensen heen? Oost-Aleppo, Homs, zulke gebieden zijn met de grond gelijk gemaakt, door de luchtaanvallen van het regime. Veel mensen hebben helemaal geen huis meer.”

Assad op de COP28

Niet alle landen in de Arabische Liga zijn er voorstander van dat Syrië weer aan mag schuiven; onder andere Qatar en Koeweit hebben hun ontevredenheid geuit, hoewel ze uiteindelijk akkoord zijn gegaan met het besluit. Ofschoon vrijdag een belangrijke dag is voor Assads rehabilitatie in de regio, lijkt het er niet op dat hij daarbuiten snel weer omarmd zal worden. De VS en het Verenigd Koninkrijk hebben vorige week opnieuw benadrukt dat ze zelf nog fel tegenstander zijn van enige normalisatie met de Syrische president.

Hoewel westerse functionarissen duidelijk maken Assad nog altijd op afstand te willen houden, lopen ze de kans op regionale bijeenkomsten steeds vaker in het gezelschap te verkeren van de dictator. Deze november mogelijk voor het eerst; de Verenigde Arabische Emiraten, gastheer van de VN-klimaatconferentie COP28, maakte deze week bekend dat Assad ook een uitnodiging heeft ontvangen.

Lees ook:

Drie slachtoffers over hun tijd in de beruchte Syrische gevangenissen

In Nederland wonen duizenden Syriërs met trauma’s. Zij zijn gemarteld in hun land van herkomst. Drie slachtoffers vertellen hun verhaal in Trouw en bij Argos.