Na de VS stapt nu ook Rusland uit Open Skies-verdrag. Wat betekent dat?

Daar waar het begin dit jaar nog lukte om het laatste grote kernwapenverdrag tussen de Verenigde Staten en Rusland, New Start, op het laatste moment te redden, sneuvelde een ander verdrag tussen de historische aartsvijanden deze week wel definitief. Maandag tekende de Russische president Vladimir Poetin een wet die Moskous vertrek uit het zogeheten Open Skies-verdrag formaliseert.

Open Skies staat de 34 verdragspartners toe om met een korte aankondigingstijd vooraf ongewapende verkennings- en observatievluchten uit te voeren boven elkaars territorium, en in het bijzonder boven militaire installaties. Zodoende kunnen landen toezicht houden op de mogelijke militaire opbouw en operaties van de andere ondertekenaars om transparantie over militaire aangelegenheden te vergroten.

Veiligheidsinfrastructuur

Het verdrag dat in 1992 werd getekend en in 2002 in werking trad, vormt een belangrijk onderdeel van de veiligheidsinfrastructuur die na het einde van de Koude Oorlog het licht zag. Doel was ontwapening en wapenbeheersing tussen Rusland en de VS aan te moedigen. Onder het verdrag hebben sinds de ratificatie zeker 1500 verkenningsvluchten plaatsgevonden.

In november vorig jaar kondigde Washington al zijn vertrek uit het Open Skies-verdrag aan, omdat Rusland zich niet aan de regels van het verdrag zou houden. Volgens de Amerikanen hielden de Russen meermalen Amerikaanse vluchten tegen boven de Russische enclave Kaliningrad en weigerde Moskou eveneens observatievliegtuigen boven de afvallige Georgische regio’s Abchazië en Noord-Ossetië op de zuidelijke Kaukasus.

Daarnaast hekelde het Witte Huis het gebruik van speciale sensoren die Russische toestellen gebruiken bij Open Skies-missies. Hoewel die sensoren volgens de tekst van het verdrag zijn toegestaan, bestonden er bij Amerikaanse functionarissen zorgen dat de camera’s te geavanceerd zouden zijn. Beelden zouden op een later moment digitaal verbeterd kunnen worden, waardoor er te veel details zichtbaar zouden zijn.

Moskou schond het verdrag ‘op flagrante wijze’

Alles bij elkaar genoeg reden voor Washington om te stellen dat Moskou het verdrag ‘op flagrante wijze schond’. Met name uit Europa klonk er destijds kritiek op het Amerikaanse besluit om zich terug te trekken uit het verdrag, aangezien Europese veiligheidsexperts Open Skies als een belangrijke pilaar van de veiligheidsarchitectuur van het continent beschouwen.

Op zijn beurt stelt Moskou dat de Amerikanen elke poging om het verdrag te redden hebben genegeerd, ondanks herhaalde handreikingen vanuit het oosten. Ook onder de nieuwe Amerikaanse president Joe Biden lukte het niet om het verdrag nieuw leven in te blazen. Vorige maand sloot hij een nieuwe Amerikaanse deelname uit, terwijl hij tijdens zijn verkiezingscampagne nog van mening was dat het vertrek onder oud-president Donald Trump ‘kortzichtig’ was.

Het Russische vertrek uit het Open Skies-verdrag gaat over zes maanden in. De aankondiging komt een week voor een topontmoeting tussen Biden en Poetin in het Zwitserse Genève.

Weinig vertrouwen

Het treffen vindt plaats op een moment dat het vertrouwen tussen Moskou en Washington bijzonder laag is, onder meer vanwege het aanhoudende conflict in Oost-Oekraïne, de veronderstelde Russische inmenging bij Amerikaanse verkiezingen en de arrestatie en veroordeling van oppositieleider Aleksej Navalny. De Russen menen dat de Amerikanen zich te erg bemoeien met de interne aangelegenheden van Moskou.

Lees ook:

Start-verdrag is gered, maar de echte kernwapenbeperking moet nog beginnen

Het kernwapenverdrag Start is met vijf jaar verlengd. Nu staan Rusland en de VS voor de taak om nieuwe en betere afspraken te maken voor beperking van hun voorraad kernraketten.