Moldavië zweert onder druk van de oorlog het Russische gas af

Victor Parlicov pakt de pen en het schrijfblok van de verslaggever, en schetst met een paar snelle streken de kaart van Moldavië. Ten oosten van een lijn van noord naar zuid markeert hij Transnistrië. Dat stukje Moldavië scheidde zich met steun van Rusland na een oorlog in 1992 af, maar die onafhankelijkheid wordt internationaal niet erkend. Parlicov zet een dikke stip in het zuidoosten, op de grens met Oekraïne. “Hier draait het allemaal om”, zegt de energie-expert, voormalig hoofd van de Moldavische toezichthouder op de energiesector. “Het punt waar traditioneel het Russische gas binnenkomt en de elektriciteit voor heel Moldavië wordt opgewekt. Dit is de levenslijn van Transnistrië.”

Toen Rusland bijna een jaar geleden Oekraïne binnenviel en aanvankelijk snel naar het westen oprukte, vreesden veel Moldaviërs dat het slechts een kwestie van tijd zou zijn voor Transnistrië verbonden werd met veroverde Oekraïense gebieden. Moskou heeft er immers al meer dan 1500 militairen gelegerd, die formeel de vrede bewaken in het ministaatje. Rusland maakt er feitelijk de dienst uit. De Raad van Europa, een mensenrechtenorganisatie waarin 46 landen vertegenwoordigd zijn, beschouwt Transnistrië sinds maart zelfs als door Rusland bezet gebied. Inmiddels heeft Oekraïne met hulp van het Westen het Russische leger naar het oosten teruggedrongen, en lijkt de acute dreiging voor Moldavië geweken. Tegelijkertijd halveerde Rusland in november de gastoevoer.

Die combinatie heeft het regime in de Transnistrische hoofdstad Tiraspol flink verzwakt, zegt Parlicov. En dat heeft alles te maken met de curieuze politieke positie van Tiraspol, en de cruciale rol die Transnistrië speelt bij de energievoorziening voor heel Moldavië. Het Russische Gazprom heeft al jaar in jaar uit een contract met Chisinau voor de levering van gas voor heel Moldavië, inclusief Transnistrië. Tiraspol weigert, formeel om principiële redenen, voor zijn deel te betalen. Chisinau neemt daarvoor de financiële verantwoordelijkheid op zich – het beschouwt Transnistrië immers als eigen grondgebied. Moldavië betaalt het Transnistrische gas niet, maar bouwt een schuld op bij Gazprom. Die is inmiddels opgelopen tot bijna acht miljard euro, zei president Maia Sandu vorig jaar. Daarmee heeft de Russische energiegigant een flink drukmiddel in handen.

Dat Transnistrië zo gemakkelijk kan weigeren te betalen voor zijn gas, komt onder meer doordat Moldavië volgens het contract toestemming van Gazprom nodig heeft om de levering te staken. Bovendien is dat in de praktijk ook nauwelijks te regelen: het Russische gas voor Moldavië stroomt door Oekraïne via Transnistrië het land binnen – Tiraspol heeft dus controle over de toevoer. En als klap op de vuurpijl staat op die plek ook de enige, op gas gestookte energiecentrale van het land, goed voor tachtig procent van alle elektriciteit in Moldavië. Voor die stroom, opgewekt met ‘gratis’ gas, betaalt Moldavië gewoon. Kassa voor het regime in Tiraspol, dat hiermee naar schatting de helft van zijn begroting financiert.

“Maar Gazprom heeft in oktober besloten minder te leveren”, zegt Parlicov. “Chisinau stuurt nu al het Russische gas naar Tiraspol en betaalt daardoor niets meer aan Gazprom – alleen de Transnistrische schuld loopt op.” En zelf importeert het steeds meer gas uit Roemenië, via pijpleidingen die sinds kort in gebruik zijn. Dat Roemeense gas is wel een stuk duurder, maar Chisinau wurmt zich zo wel los uit de houdgreep van Moskou en Tiraspol. Om diezelfde reden wordt ook het hoogspanningsnet in het westen van het land flink opgeschaald, waardoor volgend jaar ook de invoer van elektriciteit uit Roemenië een stuk gemakkelijker wordt. Parlicov zet zijn handen schuin tegen elkaar en vormt zo een berg, en laat die dan inzakken. “Dit gebeurt er met het verdienmodel van Transnistrië, nu Moldavië steeds minder betaalde elektriciteit afneemt, opgewekt met zogenaamd gratis gas.”

Clandestiene contacten

Dat dit niet al veel eerder gebeurde, en Moldavië nu pas op zoek gaat naar andere energieleveranciers, heeft volgens Parlicov te maken met sterke Russische invloed in de Moldavische politiek. Bovendien tiert de corruptie in Chisinau welig, en pikken naar verluidt nogal wat politici via clandestiene contacten met Tiraspol een graantje mee van de lucratieve constellatie. De dreiging van een Russische inval en de dadendrang van de huidige pro-Westerse regering, die in afgelopen juni het kandidaat-lidmaatschap van de Europese Unie binnensleepte, brachten de transitie in een stroomversnelling.

Intussen komt er maar weinig nieuws naar buiten uit Transnistrië. Het regime in Tiraspol houdt de kaken op elkaar en verstrekt sinds de Russische inval in Oekraïne geen journalistenvisa meer. Het hoofd van de Moldavische geheime dienst waarschuwde in december dat Rusland zijn claim op Transnistrië nog niet heeft laten varen, en velen vrezen dat een nieuw Russisch offensief in Oekraïne aanstaande is.

Maar volgens Parlicov en andere waarnemers in Chisinau kan Tiraspol snel in de armen van Chisinau gedreven worden als de inkomsten opdrogen en Rusland niet te hulp schiet. “Ik hoop dat er een plan is voor het geval dat daadwerkelijk gebeurt”, zegt Parlicov. “De hereniging van Duitsland is minutieus voorbereid, en duurde alsnog jaren. Maar eerlijk gezegd ben ik bang voor een gevaarlijk vacuüm, waarin het regime in Tiraspol als een dief in de nacht vertrekt. Dat Chisinau Tiraspol belt, en er eenvoudigweg niemand is om de telefoon op te nemen.”

Lees ook:

Rusland beschuldigd van beramen coup in Moldavië

Volgens Moldavië en Oekraïne zou Rusland een plan hebben om chaos te veroorzaken in Moldavië. Moskou ontkent.

Op reis in oorlogstijd: eindelijk rijdt er weer een trein tussen Kiev en Chisinau

Sinds enkele weken rijdt er weer een trein tussen Kiev en de Moldavische hoofdstad Chisinau. Daar vertellen passagiers over hun reis in oorlogstijd.