AnalyseGrondwet
Met deze nieuwe Russische wet zijn Poetin en zijn familie voor altijd juridisch onschendbaar
Het Russische parlement stelde deze week president Poetin een zorgeloze toekomst in het vooruitzicht. Als hij ooit aftreedt, is hij juridisch onschendbaar. Waarom heeft hij die immuniteit nodig?
Het hing al een tijdje in de lucht, maar deze week voegde het Russische parlement de daad bij het woord. Afgelopen woensdag nam de Doema in Moskou een wetsvoorstel aan dat Russische oud-presidenten en hun families levenslange immuniteit biedt voor rechtsvervolging van strafbare feiten die ze vóór, tijdens én na een presidentschap plegen.
Van de zomer werd er al op de wet voorgesorteerd, toen de juridische onschendbaarheid van voormalige presidenten in de grondwet werd opgenomen dankzij een referendum over aanpassingen van de Russische constitutie. De huidige wetstekst moet de federale wet in overeenstemming brengen met die nieuwe grondwet en geeft Poetin een levenslange vrijbrief om uit de gevangenis te blijven.
Toenemende onzekerheid bij het Russische regime
Maar waarom heeft de Russische president die juridische onschendbaarheid nodig? Volgens Andrej Klisjas, een politicus die meeschreef aan het voorstel, dient de wet voornamelijk om ‘ongefundeerde vervolging van een voormalig staatshoofd’ te voorkomen. Vrij vertaald komt het erop neer dat de wet Poetin een levensverzekering biedt voor het moment dat hij besluit de deur van het Kremlin voorgoed achter zich dicht te trekken. Tegelijkertijd weerspiegelen de woorden van de parlementariër de toenemende onzekerheid van het Russische regime.
Want Poetin anno 2020 is een andere Poetin dan twintig jaar geleden toen hij begon aan zijn presidentschap. Destijds ging het Rusland economisch voor de wind en bereikte Poetins populariteit ongekende hoogtes. De welvaart steeg, de gemiddelde levensverwachting nam toe en het Kremlin manifesteerde zich weer als grootmacht op het wereldtoneel.
Hoe anders is dat nu. Overal in het land is de ontevredenheid steeds zichtbaarder. Er zijn straatprotesten van Moskou tot in het verre oosten; de economie stagneert; de regeringspartij lijdt door het hele land pijnlijke verliezen; in buurlanden die Moskou tot de eigen invloedssfeer rekent, heerst onrust; Poetins populariteit holt achteruit; en de coronapandemie doet het toch al beroerde Russische zorgstelsel kraken in zijn voegen.
Poetin is met zijn 68 jaar ook niet de jongste meer
Poetins toekomst is kortom een stuk onzekerder dan twintig jaar terug. Bovendien is de president met zijn 68 jaar ook niet de jongste meer. En hoewel het referendum van afgelopen juli hem de mogelijkheid biedt om tot 2036 aan te blijven als president, is het de vraag of Poetin ook werkelijk tot zijn 83ste in het Kremlin wil blijven zitten. Ook staatshoofden willen immers wel eens genieten van een welverdiend pensioen en dus wordt de kwestie rondom Poetins leven na het Kremlin steeds relevanter. Daarom lijkt hij nu met de kersverse wet voor zichzelf een zorgeloze toekomst veilig te stellen.
Want ook Poetin zal wel eens door de geschiedenisboeken bladeren en bekend zijn met de Russische politieke traditie van vervolging van staatshoofden en andere politici. Het mythische voorbeeld wat dat betreft is de executie van Tsaar Nicolaas II die tijdens de Russische Revolutie van 1917 werd gearresteerd door de bolsjewieken die hem een paar maanden later samen met zijn gezin vermoordden.
Sowieso bestaat onder Russische leiders de gewoonte om korte metten te maken met het bestel van hun voorgangers. Zo rekenden de bolsjewieken aan het begin van de twintigste eeuw af met het feodale klassensysteem van de tsaren. Maar ook de leiders van de Sovjet-Unie hadden vaak een broertje dood aan de nalatenschap van hun voorgangers. Chroesjtsjov voerde bijvoorbeeld een actief ‘destalinisatie’-beleid en een paar decennia later opende Gorbatsjov, geheel tegen de doctrine van de Sovjetleiders vóór hem, het land voor de rest van de wereld.
Immuniteit niet in de vorm van een decreet, maar van een wet
Die geschiedenis zal Poetin ertoe hebben bewogen om voor zichzelf juridische onschendbaarheid te regelen. Net zoals Jeltsin dat deed toen hij in 2000 de macht overdroeg aan Poetin; die hij een decreet liet ondertekenen dat hem en zijn familie vrijwaarde van vervolging. Poetin vervolmaakt dat kunstje door de immuniteit niet in de vorm van een decreet te gieten, maar vast te leggen in de wet.
Toch bieden resultaten uit het verleden geen garanties voor de toekomst. Want als de geschiedenis iets leert, is dat juist bij een machtswissel de wetten van het vorige regime niet altijd meer gelden. En in dat geval heb je aan immuniteit voor strafvervolging helemaal niets.
Waarvoor zou Poetin zonder juridische immuniteit vervolgd kunnen worden? Een kleine greep uit het cv van de Russische president.
- Betrokkenheid bij politieke moorden. Hoewel het onmogelijk is om te bewijzen, bestaan er vermoedens dat Poetin direct of indirect opdracht gaf tot de moorden op onder meer onderzoeksjournalist Anna Politkovskaja, oppositiepoliticus Boris Nemtsov en oud-dubbelspion Aleksandr Litvinenko.
- Corruptie en nepotisme. Talloze vrienden van Poetin wisten het tijdens zijn presidentschap tot miljardair te schoppen. Bekend voorbeeld is Arkadi Rotenberg, een oud judomaatje van Poetin, die samen met zijn broer Boris eigenaar is van het grootste bouwbedrijf voor gas- en elektriciteitsleidingen in Rusland.
- Machtsmisbruik. De inzet van ordetroepen bij politieke demonstraties; opsluiting van dissidenten; onderdrukking van oppositie; illegale onteigening en inbeslagname van eigendom; grootschalige fraude bij verkiezingen; inperking van de persvrijheid; en het dwarsbomen van de rechtsstaat, de voorbeelden zijn talrijk.
- Illegale annexatie en oorlogsmisdaden. In 2008 viel Rusland – met Poetin als premier – Georgië binnen. Acht jaar eerder ontketende Poetin een oorlog in Tsjetsjenië waar ngo’s talloze mensenrechtenschendingen meldden. In 2014 annexeerde Rusland de Krim van Oekraïne en viel het Oost-Oekraïne binnen en sinds 2015 steunt het Russische leger president Assad in Syrië, waar het wordt verdacht van oorlogsmisdaden.
Lees ook:
President voor het leven: hoe Poetin het onvermijdelijke product werd van de Russische geschiedenis
Door de coronacrisis ging het referendum over de Russische grondwetswijzigingen niet door. Maar in de praktijk maakt dat niet uit: ook zonder volksraadpleging blijft Poetin naar alle waarschijnlijkheid tot 2036 aan als president. Is hij nu een volleerd dictator?
