Martelingen in Oekraïne: in een fabriek langs de grens ‘werkten Russen hun training af’ op Mikola (58)

Telkens als hij de term ‘elektroshock’ gebruikt, grijpt Mikola Troebtsjaninov (58) met beide handen naar zijn oren. De Russen begonnen er bij hem thuis al mee. Hij had het tuinhek geopend, en kreeg een klap met de kolf van een machinegeweer. Gemaskerde militairen duwden hem naar binnen, sloegen hem, doorzochten zijn huis en gooiden daarbij alles overhoop, terwijl zijn vrouw toekeek. Toen kwam die elektrische schok. “Precies hier, onder mijn oor. Dat is zo pijnlijk”. Hij schudt met zijn hoofd heen en weer, rolt met zijn ogen, en gebaart met zijn handen alsof zijn hoofd explodeert.

Twee weken lang werd Troebtsjaninov elke dag zeker éénmaal gemarteld met stroomkabels. Dat gebeurde in een fabriek in Voltsjansk. Die plaats, met zo’n 25.000 inwoners, ligt op slechts vijf kilometer van de grens met Rusland; op de eerste dag van de invasie, 24 februari, hesen de Russen er al de vlag. In de fabriek, die bestaat uit een ommuurde verzameling van loodsen en gebouwen, werden oorspronkelijk generatoren geproduceerd. De laatste jaren leverde de firma vooral elektronische systemen, zoals stuurbekrachtiging voor vrachtwagens, vliegtuigen en helikopters. De Russen gebruikten de fabriek als gevangenis.

Zak over zijn hoofd

Troebtsjaninov kent de fabriek goed. Na zijn vroegpensioen als politieman was hij er zes jaar werkzaam als elektrisch ingenieur. Hij hield zich, tot de Russen kwamen, bezig met de controle op en reparatie van elektrische onderdelen van machines. Hij wist dan ook precies waar hij was toen hij wakker werd; vanuit zijn huis hadden de Russen hem met een zak over zijn hoofd naar hun pantserwagen gesleurd, waar ze hem zo hard sloegen dat hij zijn bewustzijn verloor. Dat de fabriek angst aanjoeg tijdens de bezetting, merkte de Trouw-verslaggever in september al. De meeste geïnterviewden in Voltsjansk wisten wel iemand die er gevangen had gezeten.

Troebtsjaninov zat twee keer vast in de fabriek. De eerste keer was al in de tweede week van de bezetting. De Russen zochten actief naar mensen die verbonden waren aan het Oekraïense leger. Een aantal “goede mensen”, zoals hij het sarcastisch uitdrukt, hadden de Russen blijkbaar gemeld dat zijn twee zoons beiden in het leger dienden. “Ach, zij waren ook bang”, zo vergoelijkt hij het gedrag van de verklikkers. “Je bent een vijand”, zeiden de bewakers. “Je voorziet hen vast van informatie over ons. Waar zijn je zoons? Wat doen ze?” Een officieel arrestatiedocument ontbrak, zegt Troebtsjaninov desgevraagd. Hij lacht. “Ik vroeg erom, maar hun antwoord was een klap op mijn hoofd en een elektroshock onder mijn oor. Tot zover hun uitleg.”

Zijn eerste gevangenschap in de fabriek duurde veertien dagen. Bij de tweede keer, een paar maanden later, kwam Troebtsjaninov na tien dagen vrij. Terwijl in en rond Voltsjansk vooral gemobiliseerde Russen of militairen van de zelfbenoemde Loegansk- en Donetsk-republieken dienden, waren in de fabriek alleen professionele militairen aanwezig. De ontvoerders en de bewakers droegen standaard een bivakmuts, maar getuige hun uniform waren ze leden van de Rosgvardia: ofwel de Russische nationale garde.

Tekst gaat verder onder beeld.

Wakker gemept met de kolf van een geweer

In zijn cel bevonden zich een tiental andere gevangenen. Ze sliepen op dunne matjes op de vloer. Elke dag begon met een gewelddadig verhoor. Om vijf uur ’s ochtends werden ze met de kolf van een geweer wakker gemept. De Russen vroegen Troebtsjaninov wat hij wist van buren, wie er in het dorp Oekraïne steunde en of hij andere familieleden van militairen of politie- of veiligheidsdiensten kende. Zulke informatie had hij simpelweg niet. “Ze realiseerden zich al snel dat bij mij niks te halen viel. Dus werkten ze hun training op me af.” Hij maakt boksbewegingen.

De Russen gebruikten de gevangengenomen burgers ook als dwangarbeiders. Met een ploeg van vijf of zes man moest Troebtsjaninov zakken vol scheppen met zand en die in een klaarstaande vrachtwagen laden. Eten was er amper. “Twee keer per dag gooiden ze een stukje brood en wat conserven naar ons toe. Het water was niet te drinken.”

Zijn vrouw was verstoken van informatie. Ze kwam om de paar dagen naar de fabriek. “Hij leeft, hij is hier, ga weg”, was alles wat ze te horen kreeg.

De gemeente, politie en justitie noemen desgevraagd geen cijfers over het aantal dorpelingen dat tijdens de zeseneenhalve maand durende bezetting in de fabriek gevangen zaten. Troebtsjaninov, die zijn verhaal na de bevrijding op 12 september door de politie liet optekenen, schat zelf dat het er rond de duizend zijn — maar erkent dat hij dat cijfer niet kan onderbouwen. “Er waren verschillende kamers gevuld met gevangenen, maar in mijn cel sloten ze er niet meer dan tien op.”

Tekst gaat verder onder het beeld.

‘Na de oorlog halen we ons recht’

Hij heeft geen lichamelijke problemen overgehouden aan de mishandeling, zegt hij. Of er mensen bezweken aan de martelingen weet hij niet. “Als iemand echt gewond was, zouden ze die niet tussen ons laten zitten. Als iemand wegbleef, wisten we niet of hij naar huis mocht of simpelweg verdween.” De martelingen hadden hoe dan ook een flinke uitwerking in het dorp. “Mensen probeerden nergens over te praten. In Voltsjansk was iedereen bang. We zwegen.”

Na de bevrijding vluchtten de pro-Russische bewoners. Veel andere dorpelingen vertrokken, omdat in de Russische propaganda werd beweerd dat het Oekraïense leger hen kwaad wilde doen. Of Troebtsjaninov denkt dat ooit recht zal worden gesproken? “Ja”, zegt hij, zonder een greintje twijfel. “Laten we eerst de oorlog beëindigen. Dan halen we ons recht.”

Lees ook:

Na de Russische nachtmerrie komen in Voltsjansk de trauma’s naar boven

Na de bevrijding van de regio Charkov komen de verhalen los. In Voltsjansk, nabij de Russische grens, was bijna niets te eten en overheerste de angst te worden opgepakt. ‘Het ergste was dat we geen rechten meer hadden.’