Man, vrouw, soldaat of burger: in Zweden moet iedereen mee het land verdedigen

In 2018 viel er in alle Zweedse huishoudens een brochure op de mat die voor de nodige onrust zorgde. ‘Om krisen eller kriget kommer’, stond op de kaft. Als het crisis of oorlog wordt. De heruitgave van de folder, die ook al tijdens de Koude Oorlog in Zweden in omloop was, leek vijf jaar geleden nog wat voorbarig. Maar anno 2023, een klein jaar na de Russische invasie van Oekraïne en temidden van de procedure voor het Zweedse Navo-lidmaatschap, zijn de scenario’s die het document schetst minder vergezocht.

De brochure is onderdeel van Zwedens strategie van ‘totale verdediging’. Die wordt nu weer afgestoft, gezien de verslechterde internationale veiligheidssituatie. Sinds de val van de Sovjet-Unie en de ontspanning van de relaties tussen oost en west raakte de strategie wat in de vergetelheid. Maar inmiddels is de geopolitieke realiteit kritiek genoeg om de Zweedse defensie weer flink op te tuigen.

Ook burgers moeten inspanningen leveren

‘Als Zweden aangevallen wordt, is verzet vereist’, sommeert het boekje . Dit geldt tevens als alle overheidsinstanties onder de voet worden gelopen en de Zweedse bestuurders een capitulatie aankondigen. De tekst vervolgt: ‘Als Zweden wordt aangevallen door een ander land, zullen we nooit opgeven.’ En: ‘Alle informatie die erop duidt dat het verzet moet stoppen, is onjuist.’

Totalförsvar, of totale verdediging, legt behalve bij de Zweedse strijdkrachten ook verantwoordelijkheid voor defensie bij de burgers: iedere inwoner tussen de zestien en zeventig jaar is verplicht inspanningen te leveren in tijden van een crisis of oorlog. Of, zoals het pamflet meedeelt: ‘Iedereen is verplicht zijn steentje bij te dragen, en iedereen is nodig.’

“De defensiestrategie steunt op twee onderdelen: militaire en civiele verdediging”, vertelt Magnus Dyberg-Ek, strateeg bij de Autoriteit voor Sociale Bescherming en Paraatheid. Ofwel: de strategie omvat de hele maatschappij. Ze vereist de samenwerking van overheidsinstanties, gemeenten, industrieën, bedrijven, vakbonden, religieuze instellingen, maar ook de vrijwillige defensieorganisaties.

Dyberg-Ek: “Daarin zijn zo’n 350.000 Zweden actief. Tijdens een crisissituatie of oorlog assisteren die vrijwilligersorganisaties de overheden en het leger, bijvoorbeeld met de verspreiding van nieuws of de begeleiding van de bevolking naar schuilkelders.”

Militaire ongebondenheid

Het Zweedse concept van civiele verdediging dateert al uit het interbellum. In de jaren dertig van de vorige eeuw begon Zweden met de aanleg van een netwerk van schuilkelders en richtte het land de luchtbeschermingsinspectie en de evacuatiecommissie op. Op het hoogtepunt van de defensiestrategie, eind jaren zestig, zou Zweden bij een aanval 850.000 manschappen kunnen optrommelen. Dyberg-Ek: “Dat beleid kwam voort uit onze militaire ongebondenheid. Als je geen onderdeel uitmaakt van een alliantie, is het essentieel dat de voltallige bevolking zich achter het leger schaart.”

Dat werkt zowel preventief – als afschrikmiddel – als defensief: het moet knap ingewikkeld zijn langdurig een land te bezetten waar de héle populatie zich met hand en tand verzet. Ook als Zweden straks onderdeel is van de Navo, blijft de totale defensiestrategie volgens Dyberg-Ek actueel. “We liggen nu eenmaal dicht bij Rusland. Buurlanden Noorwegen en Finland hebben een soortgelijke strategie.”

Plannen, bouwen en bevoorraden

Vanaf de jaren negentig leek het oorlogsgevaar geweken en werd de ‘totaalaanpak’ ontmanteld. Maar in het huidige tijdsgewricht is het volgens de Zweedse regering noodzaak weer te beginnen met ‘plannen, bouwen en bevoorraden’. Het totale defensiebeleid moet weer worden aangekleed.

In 2018 werd de dienstplicht heringevoerd en sindsdien investeert het land weer volop in het leger. De regering heeft verschillende ministeries en overheidsorganen verantwoordelijk gesteld voor tien sectoren die wezenlijk zijn voor het voortbestaan van land en volk: denk aan gezondheidszorg, voedseltoevoer, transport, communicatie, maar ook rechtszekerheid. Die diensten moeten, ongeacht de situatie, toegankelijk blijven. “Alle overheden, organisaties en bedrijven, maar ook huishoudens en individuen, moeten weerbaar zijn”, legt Dyberg-Ek uit.

Op particulier niveau betekent dit dat je een poosje voor jezelf moet kunnen zorgen, ook als de elektriciteit uitvalt, er geen water meer uit de kraan komt en de supermarktschappen leeg zijn. Het ‘als de oorlog komt’-pamflet spoort de bevolking aan zaken als blikmakreel, knäckebröd, kikkererwten, havermelk, een spiritusbrander en een radio op batterijen in te slaan.

Schuilkelders worden gecontroleerd

Bij een aanval kan de overheid burgers oproepen om te vechten, zelfs als ze geen formele training hebben gehad en zich niet vrijwillig voor de burgerwacht hebben aangemeld. In oorlogstijd kunnen inwoners ook door het Zweedse Arbeidsbureau worden uitgezonden om een of andere klus te klaren. Dat kan van alles zijn: van het delven van loopgraven tot het besturen van voertuigen, en van werken op het land tot helpen in een gaarkeuken.

Ook heeft de Zweedse overheid in een verhoogde staat van paraatheid het recht ‘privébezit op te eisen dat van bijzonder belang is voor de totale verdediging van Zweden’. De kans bestaat dus dat je je bedrijf, huis of grond moet afstaan voor het algemeen belang.

En, vertelt Dyberg-Ek: iedere inwoner van Zweden moet de dichtstbijzijnde schuilkelder lokaliseren. Het land telt er 65.000. “De meeste stammen nog uit de vorige eeuw”, zegt hij. “Die worden nu afgestoft en gecontroleerd.” De regering buigt zich momenteel over de vraag hoeveel nieuwe bunkers er de komende jaren moeten worden bijgebouwd om de uitdijende bevolking ook in de toekomst te beschermen.

Lees ook:

Erdogan: Zweden kan Navo-lidmaatschap nu wel vergeten

Zweden hoeft niet te rekenen op de steun van Turkije bij het verkrijgen van het Navo-lidmaatschap, na de koranverbranding bij de Turkse ambassade in Stockholm afgelopen weekend. Dat zei de Turkse president Recep Tayyip Erdogan maandag

Zweden maakt jacht op Russische spionnen

Spionageschandalen in Scandinavië illustreren de groeiende spanning met Rusland. In Zweden werd vorige week een verondersteld Russisch spionage-echtpaar opgepakt.