Litouwse minister: ‘Europa moet Wit-Rusland absoluut harder aanpakken’

Sinds de gedwongen landing van de Ryanair-vlucht in Minsk, afgelopen zondag, rijst de vraag hoe veilig Wit-Russische opposanten in het buitenland zijn. Zoals opposante Svetlana Tichanovskaja, die vanuit de Litouwse hoofdstad Vilnius haar strijd tegen het regime van de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko voert.

De Litouwse minister van buitenlandse zaken Gabrielius Landsbergis onderkent het gevaar. Zijn land, net als Wit-Rusland voorheen onder Sovjet-bewind, is nu EU-lid en het nieuwe thuis van de Wit-Russische oppositie. Litouwen ziet zichzelf als Europees frontstaatje in het oosten.

Weet u na afgelopen weekend nog wel zeker dat Tichanovskaja veilig is?

“Zij is bij ons te gast. We behandelen haar als oppositiepoliticus, en dus besteden we veel aandacht aan haar veiligheid. Maar buitenlandse inlichtingendiensten kunnen in elk land actief zijn. Ook al fungeert Litouwen graag als ‘veilige haven’ voor opposanten en journalisten, zij moeten zelf zorgen dat ze weerbaar zijn. Ze zijn een doelwit.”

Wat veranderde er voor Litouwen na de gebeurtenissen rond het vliegtuig? En wat bezielt Aleksandr Loekasjenko?

“Zijn doel, Protasevitsj oppakken, heeft Loekasjenko bereikt. Maar ik betwijfel of hij rekening hield met de heftige internationale reactie. Het regime verwijst naar Hamas, dat uiteraard een slechte organisatie is. Maar een grens delen met iemand als Loekasjenko is ook heel beangstigend. Hij vertoont grillig en irrationeel gedrag. In zijn toespraak (woensdag, red.) dreigt hij stromen drugs en immigranten richting Litouwen te sturen. Dat is al een escalatie op zich.”

Hij stelde zich niet altijd zo op.

“Loekasjenko was altijd aan het balanceren. In de ochtend belde hij Moskou, in de avond Europa, en vervolgens speelde hij ons tegen elkaar uit. Dat werkte toen de situatie stabiel was. Maar de verkiezingen toonden aan dat de bevolking hem niet meer wil. Sindsdien is Loekasjenko zijn greep op de situatie kwijt.”

Maar wat te doen? De Wit-Russische oppositie wil economische sancties tegen staatsbedrijven. Is dat een goed idee?

“Ja, daar moeten we het met elkaar over hebben. Eerst moet het vierde pakket aan sancties nu eindelijk worden ingevoerd – daar praten we nu al maanden over. Vervolgens pleit ik voor een vijfde pakket, met daarin ook economische sancties. Ik zou zo ver willen gaan dat we complete sectoren sanctioneren. Bijvoorbeeld olieproducten, die een groot deel uitmaken van de Wit-Russische export naar de EU.”

De VS sanctioneren vanaf juni negen staatsbedrijven in de Wit-Russische olie-industrie. Moet Europa dat voorbeeld volgen?

“Ja. Daar zijn we voor.”

Hoe voorkom je dat sancties slecht uitpakken voor de bevolking?

“Sinds de verkiezingen hebben we geprobeerd gewone mensen te ontzien. Dat is gelukt, maar de boodschap kwam niet aan bij Loekasjenko. Bovendien, de winsten van staatsbedrijven worden niet gebruikt ten goede van de belastingbetaler of het land. Die fungeren vooral als portemonnee van het regime.”

Het stoppen van vluchten van en naar Minsk raakt de bevolking ook. Het regime sloot in december de landsgrenzen. Hoe kunnen opposanten het land ontvluchten?

“Het vliegtuig was niet de enige optie. Wit-Russen hebben weliswaar visa en documenten nodig, maar als ze over land willen vertrekken, kan dat. En als het regime inwoners wil tegenhouden, kon het dat ook al.”

Zullen sancties Wit-Rusland niet nog meer in de armen van Rusland drijven? Rusland is tot nu toe een grote steun voor Loekasjenko.

“Op dit moment heeft Poetin Loekasjenko nodig. Maar de twee zijn nooit goede vrienden geweest. Rusland kan Loekasjenko niet tot in het oneindige steunen: Wit-Rusland is duur, en Loekasjenko laat zich lastig in bedwang houden. Voor hem is er ook met Poetin geen toekomst.”

Toch praten Rusland en Wit-Rusland over het oprichten van een zogeheten unie-staat. Wat zou dat voor Litouwen betekenen?

“We moeten voorkomen dat we het stof van de geschiedenisboeken moeten blazen. In de Tweede Wereldoorlog werd Litouwen bezet door de Sovjet-Unie. Momenteel dreigt er eenzelfde situatie in de regio. Als een onwettige president Wit-Rusland integreert met Rusland, is dat een bezetting naar voorbeeld van de Krim: een annexatie.

“Op dit moment heeft alles wat er in Wit-Rusland gebeurt grote impact op de veiligheid en stabiliteit van de regio. Samen met onze Navo-partners moeten we bedenken hoe we de positie van de Baltische landen kunnen versterken.”

U pleit voor de EU als geopolitieke unie. Wat betekent dat in de praktijk?

“De EU moet actiever zijn in de landen waar geopolitiek bedreven wordt. En dat is hier, in het oosten van Europa. De belofte is al gedaan, door Ursula von der Leyen (voorzitter van de Europese Commissie, die in december 2019 zei een ‘geopolitieke commissie’ te willen leiden, red.). Op dit moment staan we toe dat Rusland de landen ten oosten van de EU tot haar speeltuin maakt. Waarom zouden we dat toelaten, als de bevolking in deze landen dat niet wil – en zelfs de andere richting uit kijkt?”

Intussen is Nord Stream, de gaspijpleiding die Rusland direct met Duitsland verbindt en Oost-Europa omzeilt, bijna klaar. Moet de sanctie-discussie ook over Rusland gaan?

“Nord Stream is een ongelukkig project voor de EU. Het verenigt ons niet en maakt ons niet veiliger. Duitsland heeft onder Merkel veel gedaan om Europa internationaal van spierballen te voorzien, maar het project waarmee ze ons achterlaat, drijft ons in de verkeerde richting. Dat de VS de afgelopen week sancties vanwege Nord Stream ophief wordt door dictators in het oosten opgevat als manoeuvreerruimte. Dat verslechtert de situatie in de regio.”

Dus u pleit voor een hardere aanpak door de EU – en ook door Nederland?

“Absoluut. En meer betrokkenheid. Met Nederland delen we het besef dat onze mensen en de mensen ten oosten van onze grenzen moeten worden beschermd.”

Lees ook:

‘Luchtpiraterij’ Minsk zet EU-leiders op scherp

De Europese top is onverwachts in het teken komen te staan van de gedwongen landing van een Ryanair-toestel om een Wit-Russische activist te arresteren. De KLM mijdt het Wit-Russisch luchtruim.