De oorlog heeft in Polen de angst voor Rusland tot nieuwe hoogte opgedreven. Maar aan de Pools-Russische grens klinkt ook een ander geluid.
Bogdan Piatkowski veegt de olie van zijn handen, terwijl hij uit de betonnen werkbrug kruipt. “Ik kan kwaad zijn op Poetin, maar niet op gewone Russen. Wat kunnen die eraan doen?”, zegt hij schouderophalend. Hij heeft even tevoren de auto van een Russische klant gerepareerd. Zeldzaam, want er komen niet veel Russen meer naar het Poolse grensstadje Braniewo.
Een paar jaar geleden bloeide hier de handel. “Iedereen met een auto en een rijbewijs ging benzine en sigaretten halen in Rusland”, vertelt Bogdan. Het liefst met een Volkswagen Passat, want die had de grootste tank, zodat je legaal veel liters goedkope benzine kon meenemen. Ook Bogdan ging om de twee dagen naar de Russische enclave Kaliningrad. “Toen werd het visavrije grensverkeer afgeschaft. En daarna kwam covid en ging de grens helemaal op slot.”
Tekst gaat verder onder afbeelding.
Nu is de pandemie voorbij, maar is het oorlog. En dus is de bazaar waar hij zijn garagebedrijfje opende nog steeds uitgestorven. Het wisselkantoor heeft allang geen roebels meer. De eigenaresse zit haar tijd uit tot ze met pensioen mag. “Een drama”, is het enige dat ze kwijt wil. “Dagjesmensen uit Kaliningrad kwamen hier met busladingen vol en kochten letterlijk alles.”
“Voor covid en voor de oorlog was twee derde van mijn klanten Russisch”, rekent Jacek Bunda voor in zijn winkel met auto-onderdelen. Nu zijn Russische klanten de uitzondering. Soms praat Jacek met ze over de oorlog. “Door de propaganda geloven ze dat het oké is wat Rusland daar in Oekraïne doet. Ik zeg dan: Jullie hebben daar geen soldaten, maar tuig. Dat doen zij dan af als Navo-propaganda.”
Business is business
Bunda vertelt een anekdote die het hele stadje kent. Een Russische klant smeet een handvol roebels naar een Poolse caissière, toen deze niet snel genoeg met wisselgeld kwam en beet haar toe: ‘Binnenkort betalen jullie toch allemaal in roebels’. “Dat was vlak na de annexatie van de Krim. Nu blazen ze niet meer zo hoog van de toren, want ze voelen dat ze minder welkom zijn.”
Maar business is business. Aan de uitvalsweg richting Kaliningrad, die hier sinds jaar en dag de Królewiec-straat heet, staan drie bouwmarkten en een handvol supermarkten. Overal klinkt het: kwamen de Russen maar terug.
Ook verder naar het oosten boezemen de Russische buren niet zoveel angst in. In Szczurkowo loopt de dorpsstraat sinds een paar maanden dood op tankversperringen en glimmende scheermesjes. Stanislawa Jaworska woont ernaast en kijkt al veertig jaar vanuit haar kamer Rusland in. “Er is niks te zien, alleen bomen en bos.” Een paar kilometer verderop ligt een oefenterrein van het Russische leger. “Soms hoor je explosies”, vertelt ze alsof het om een onweersbuitje gaat.
‘Er is geen reden om zo bang te zijn voor de Russen’
“Af en toe hoor je wat geknal. Maar daar zijn we aan gewend”, bevestigt een man die hier geboren en getogen is. In zijn jonge jaren ging hij stiekem weleens kijken bij het oefenterrein. “Ik weet niet of ik dat mag vertellen, of ze me niet opsluiten”, zegt hij met een onzeker lachje. Over de verse rollen prikkeldraad houdt hij zich liever op de vlakte. “Dat is om ons te beschermen”, zegt hij plichtmatig. Anoniem wil hij wel zeggen dat hij het eigenlijk onzin vindt. “Ik heb hier nog nooit een vluchteling gezien. Er is geen reden om zo bang te zijn voor de Russen.”
Tot voor kort was er op veel plekken niet eens een gewoon hek. “Er werd gesmokkeld. Russen brachten benzine en sigaretten. Polen brachten boterhammen, want die Russen waren vaak soldaten, die hadden honger. Soms kwamen er ook gewone mensen, maar die waren dan meestal dronken. Die kwamen dan hier een kameraad opzoeken om samen te drinken.” Als je de verhalen wilt horen, moet je naar meneer Wladek, verzekert hij.
De aangeprezen meneer Wladek verkeert echter in kennelijke staat en blijkt helemaal niet genegen om te vertellen over het schimmige grensverkeer. “Probeer je mij erin te luizen?”, gromt hij vervaarlijk. Dat het bezoek uit Nederland komt, maakt hem nog achterdochtiger: “Legitimatiebewijs! Anders pak ik mijn pistool!” Nog geen minuut later komt hij wankelend het huis uit, zwaaiend met een wapen dat prompt op het ongenode bezoek wordt gericht. “Het is een neppistool, hoor”, verklapt zijn vrouw. “Willen jullie hem niet meenemen?”, zegt ze met een knik naar haar aangeschoten echtgenoot.
Alsof je in een oorlogsreportage rondliep
Zo’n twintig kilometer verderop ligt een heel ander grensdorp: Zywkowo, de ooievaarshoofdstad van Polen. Elke paal en elke schoorsteen lijkt hier bezet door nestelende vogels. Toeristen kunnen terecht bij Alicja en Guillaume Février. Toen de Fransman en zijn Poolse echtgenote hier een paar jaar geleden hun B&B begonnen, dachten ze niet aan het Russische oefenterrein vlak achter de grens. Dat veranderde op slag toen de oorlog naderde.
“In het begin waren we best bang. Het was alsof je hier in een oorlogsreportage rondliep”, herinnert Guillaume zich. “Je hoorde verschillende kaliber wapens. Korte schoten van geweren en het gerakketak van kalasjnikovs. Op een gegeven moment ratelden automatische wapens uren achter elkaar en werd de hemel ’s nachts verlicht door explosies.” Aanvankelijk bleven de toeristen weg, maar net als de ooievaars kwamen ze terug toen de kou uit de lucht was. Alles went, ook een oorlog.
De naam van de anonieme man uit Szczurkowo is bekend bij de hoofdredactie
Lees ook:
Julia mist Marioepol. ‘Je leven wordt verwoest, maar je kunt geen vaarwel zeggen’
Een jaar geleden gaven de laatste verdedigers van de staalfabriek zich over en viel Marioepol in Russische handen. De maandenlange bombardementen op de Oekraïense havenstad kostten aan duizenden burgers het leven.
