Kiezers straffen burgemeester voor misdaad in hun stad - de Democraten zijn gewaarschuwd

Ze was de ultieme outsider, schreef Trouw bij de verkiezing van Lori Lightfoot tot burgemeester van Chicago, vier jaar geleden. Maar sinds deze week ligt de 60-jarige vrouwelijke, lesbische, zwarte burgemeester er gewoon uit. In een voorverkiezing voor de bezetting van die post vanaf 15 mei haalde ze maar 17 procent van de stemmen. Het is de eerste keer in 40 jaar dat een zittende burgemeester van die stad door de kiezers wordt weggestemd.

In april komt er een beslisronde voor de twee kandidaten die het hoogst geëindigd zijn. De meeste stemmen, 34 procent, kreeg de 69-jarige witte Paul Vallas, die carrière maakte als bestuurder van grote schooldistricten. De nummer twee, met 21 procent, werd de 47 of 48-jarige (dat is onduidelijk) zwarte Brandon Johnson, bestuurder van het district Cook County, en daarvoor werkzaam als docent en bij een onderwijsvakbond.

‘Ultieme hondenfluit’

Dat Vallas de meeste stemmen zou halen, zag Lightfoot al aankomen. Hij is formeel Democraat, zoals alle kandidaten, maar heeft in het verleden gezegd dat hij net zo goed Republikein zou kunnen zijn. Lightfoot beschuldigde hem in een interview met de New York Times van verkapt racisme. Hij had tijdens een campagnetoespraak gezegd dat ‘onze hele campagne gaat over het terugnemen van onze stad’. Dat vond ze de ‘ultieme hondenfluit’ – de Amerikaanse uitdrukking voor een opmerking die onschuldig overkomt, maar voor de goede verstaander zo helder als glas is. “Hij geeft een stem aan mensen die iedereen haten die niet wit is en Republikeins in onze stad, in ons land.”

Maar ze begreep zijn aantrekkingskracht ook wel: veel inwoners van Chicago maken zich zorgen over de misdaad in de stad. Ook degenen die het van een afstand zien omdat ze zelf in een veilige wijk wonen. “Mensen die er niet aan gewend zijn in aanraking te komen met geweld, vooral mensen in het noorden van de stad, willen graag kopen wat hij in de aanbieding heeft.”

Misdaad en geweld

En daarmee legde ze de vinger op de zere plek in de politiek van Chicago: de misdaad en het geweld waar de stad om berucht is. Lightfoot maakte deel uit van een nieuwe generatie burgemeesters en aanklagers die een andere aanpak van dat probleem voorstaat. Een waarin de bestrijding van misdaad niet alleen maar via arresteren en straffen plaatsvindt, maar ook met hulp voor groepen en wijken waar allerlei problemen tot misdaad leiden. Maar de kiezers zijn niet tevreden over het resultaat.

Het is de vraag of dat aan Lightfoot ligt. Net als elders in de VS heeft de coronapandemie geleid tot forse verschuivingen in de misdaadcijfers. Inbraak en beroving kwamen minder voor, vermoedelijk doordat zoveel mensen thuis bleven dat het moeilijker uitvoerbaar werd. Maar schietpartijen en moorden namen flink toe, in alle grote steden.

Nadat veel beperkende maatregelen werden opgeheven, nam het aantal moorden ook weer af, maar in Chicago wel minder snel dan in bijvoorbeeld New York of Los Angeles. Dat dit voor de kiezers in Chicago kennelijk de doorslag gaf bij het kiezen voor een burgemeester, hebben de Democraten in Washington in hun oren geknoopt. Ze zien misdaad als een onderwerp waarop ze van nature een achterstand hebben op de Republikeinen, en waar ze dus een duidelijk en niet slap overkomend standpunt over moeten formuleren.

Congresverkiezingen

Bij de Congresverkiezingen van 2022 leek het er ook even op dat misdaad het overheersende campagnethema zou worden. De Republikeinen herinnerden hun tegenstanders gretig aan Democratische uitspraken over hervormen, verkleinen of zelfs opheffen van politiekorpsen, na het doden van George Floyd en andere zwarte burgers door agenten. Maar op de verkiezingsdag zelf bleek het veel kiezers toch om iets anders te gaan: het afwijzen van politici die, in navolging van Donald Trump, twijfel bleven zaaien aan de geldigheid van de presidentsverkiezingen van 2020. De door velen verwachte grote overwinning van de Republikeinen bleef uit.

In 2024, wanneer zowel het Congres als het Witte Huis op het spel staan, kan dat best anders liggen, beseffen de Democraten. Want misdaad vinden Amerikaanse kiezers altijd belangrijk en meestal zijn ze er pessimistisch over. Afgezien van een piek tijdens de pandemie dalen de misdaadcijfers in de VS al een kwarteeuw gestaag. Maar in bijna elk van die jaren, stelde onderzoeksbureau Gallup vast, zei een ruime meerderheid van de ondervraagden dat het met de misdaad erger was dan het jaar ervoor.

100.000 extra federale agenten

November 2024 is nog een flink eind weg, maar de zorgen die de Democraten zich erover maken, krijgen al gevolgen in het beleid. President Biden heeft het Congres bijvoorbeeld om geld gevraagd om 100.000 extra federale agenten in dienst te nemen.

En het gemeentebestuur van de hoofdstad Washington DC kan zijn nieuwe misdaadwet wel vergeten. Die had de straffen voor sommige misdrijven moeten verhogen, maar zou een aantal ook verlagen, onder andere voor autodiefstal. De Grondwet geeft Washington DC een speciale status als federaal gebied en daarom kan het Congres dergelijke wetten afkeuren. De Republikeinen willen dat vanwege die strafverlaging en sommige Democraten zijn het daarmee eens.

Zelfbestuur

Dat brengt president Joe Biden in een lastig parket. Als president moet hij de beslissing van het Congres ondertekenen. Hij heeft ook zijn twijfels over wat de gemeenteraad van Washington heeft bedacht, maar is als Democraat een groot voorstander van zelfbestuur van de hoofdstad – als het even kan zelfs de verheffing ervan tot een echte deelstaat. Het is bijna dertig jaar geleden dat het Congres het gemeentebestuur zo de voet dwars zette.

De motie waarin dat staat, is al aangenomen in het Huis van Afgevaardigden, hij komt vermoedelijk komende week door de Senaat. Maar Biden heeft zijn keus al gemaakt: hij zal er niet zijn veto over uitspreken, maar hem gewoon ondertekenen. Zelfbestuur voor een stad is een mooi ideaal, en hervorming van het strafrecht helemaal, maar wie zijn vinger in de politieke wind steekt, zegt momenteel: toch maar even wachten tot die uit een andere hoek waait.