Kaste is weer allesbepalend bij Indiase verkiezingen

Leunend op zijn zwaard kijkt hij ietwat gespannen de verte in. Mihir Bhoj, een negende-eeuwse koning van wat nu een aanzienlijk deel van Noord-India is, werd in september vereeuwigd in een standbeeld in het plaatsje Dadri. Nu lijkt de gesnorde krijgsheer de verkiezingsuitslag in Dadri, in het westen van Uttar Pradesh (UP), te gaan bepalen.

“We hebben altijd BJP gestemd, maar nu twijfelen we”, zegt Aman Nagar, een chauffeur uit een boerenfamilie, verwijzend naar de hindoe-nationalistische partij van minister-president Narendra Modi. “Het is niet goed wat ze met Mihir Bhoj hebben gedaan.”

Kiezers lokken met een koning

Het begon als een feestelijke gelegenheid. Niemand minder dan BJP’s Yogi Adityanath, de deelstaatpremier die als monnik in een traditioneel oranje gewaad door het leven gaat, kwam het beeld onthullen. Maar de kastenaam Gurjar stond niet op het plakkaat geschreven – terwijl hij volgens boerenzoon Nagar toch echt tot zijn kaste van veehouders behoort. “Yogi wilde de indruk wekken dat Bhoj, net als hij, een Thakur is.” Dat kort na de onthulling alsnog de toevoeging Gurjar op het plakkaat verscheen, wakkerde de gemoederen alleen maar aan. Rajputs, leden van de krijgerskaste waar ook Thakurs onder vallen, verfden er zwart overheen. Want ook zij claimen dat Bhoj bij hen hoort.

Wie er gelijk heeft? In Dadri maakt dit voor politici weinig uit. Want het zijn de Gurjars die de belangrijkste zwevende kiezersgroep in dit district vormen. En dus kwam Bhoj voorbij in alle toespraken, beloofde oppositiepartij SP het nieuwe vliegveld in de regio naar de koning te vernoemen en kozen alle grote partijen een kandidaat uit de Gurjar-kaste.

Hindoe-nationalisme ‘op losse schroeven’

Vermenigvuldig dit lokale tafereel van ultralokale identiteitspolitiek keer 403, het aantal zetels dat het parlement van UP telt, en je krijgt een beetje een idee van de complexe aard van deze verkiezingen.

In 2017 won de BJP met een overgrote meerderheid, dankzij de populariteit van Modi en grote hindoe-nationalistische onderwerpen als het beschermen van de heilige koe en de belofte een belangrijke tempel voor de Hindoegod Ram te bouwen. Nu de eerste steen van de tempel is gelegd en beschermde zwerfkoeien het leven van buren zuur maken, lijkt hindoe-nationalisme niet langer genoeg voor verkiezingswinst.

Dit is een politieke aardverschuiving, zegt Zoya Hasan, emeritus hoogleraar in politieke wetenschappen aan Jawaharlal Nehru Universiteit in New Delhi. “Zelfs voordat we de uitkomst weten, kunnen we spreken van een grote verandering. Er is minder aandacht voor de polarisatie tussen hindoes en moslims. Kaste staat weer centraal in de campagnes, en heeft de overkoepelende hindoe-identiteit verzwakt, zo niet overgenomen. De hindoe-nationalistische politiek is niet verslagen, maar de basis staat op losse schroeven.”

Niet dat kaste in 2017 geen rol speelde. “Elke partij heeft een kiezersbasis”, zegt sociaal-antropoloog Badri Narayan, die door heel UP intensief onderzoek deed naar de lokale politiek. Volgens hem stemmen de Rajputs en andere hoge kasten trouw voor de BJP. De grootste Dalit-kasten (de laagste) en dominante achtergestelde kasten kiezen voor vaste oppositiepartijen, net als de meeste moslims.

Maar er zijn allerlei kleinere subgroepen – zoals de Gurjars in Dadri – die zwevend zijn. Deze wist de BJP in 2017 voor zich te winnen door nauwkeurig kandidaten van deze subkasten te werven, en hun achterban ervan te overtuigen dat hun overkoepelende hindoe-identiteit belangrijker is dan hun kaste.

Onvrede om te weinig macht

Dat deze boodschap anno 2022 niet langer overtuigt werd de afgelopen weken duidelijk, toen meerdere politici en lokale parlementsleden van lagere kasten publiekelijk uit de BJP stapten. “Dit was een belangrijk teken dat de zorgvuldige ontworpen kastepolitiek van binnen de BJP ontrafelt”, aldus Hasan. “Dit bracht de onvrede aan het licht van de lagere kasten die de BJP wel hebben gesteund, maar hier onvoldoende macht voor hebben teruggekregen.”

Bijna de helft van de ministers in het kabinet dat premier Modi in 2019 presenteerde, is van een hoge kaste, terwijl hoge kasten een minderheid van de bevolking vormen. Het gebrek aan vertegenwoordiging gaat voor kiezers gevoelsmatig hand in hand met het gebrek aan economische vooruitgang, zegt Hasan. Ze wijst op de boerenprotesten die bijna heel 2021 voortduurden en een deel van de boeren de BJP de rug hebben doen toekeren. Ook waren er eerder dit jaar in UP rellen naar aanleiding van zeer gewilde maar nauwelijks toegankelijke banen bij de Indiase spoorwegen.

Geen erkenning van de regering

De emoties rondom het standbeeld van Bhoj zijn volgens Hasan dan ook meer een symptoom van een grotere onvrede. Achter de emoties rondom de identiteit van de historische leider gaan grotere problemen schuil. Dat de Gurjar-identiteit van de koning niet meteen werd erkend door de regering, geeft de hedendaagse leden van de kaste het gevoel dat de regering ook voor hen niet opkomt.

Boerenzoon Nagar waardeert de hindoe-nationalistische waarden van de BJP nog steeds. “Koeienbescherming is belangrijk”, zegt hij. “Maar ze moeten ook wat voor boeren doen.”

Lees ook:

‘Indiase premier Modi is een hindoe-nationalist met populistische neigingen’

De Indiase premier Narendra Modi geldt als onversneden hindoe-nationalist. Maar hij past ook in het ­rijtje Erdogan, Duterte, Trump.