Kan vredesdeal tussen VS en de Taliban een einde maken aan het geweld?

De Verenigde Staten en de Taliban staan op het punt een vredesakkoord te sluiten. De Amerikaanse speciale gezant voor Afghanistan, Zalmay Khalilzad, besprak de conceptovereenkomst zondag en maandag in Kaboel met de Afghaanse president Ashraf Ghani.

In een interview met de Afghaanse tv-zender Tolo verklaarde de Amerikaanse diplomaat dat de VS, als de deal doorgaat, binnen 135 dagen de eerste 5000 militairen zullen terugtrekken en vijf bases zullen verlaten of sluiten. Nu zijn in Afghanistan nog zo’n 14.000 Amerikaanse militairen actief. “We hebben in principe een akkoord met de Taliban”, aldus Khalilzad. “Maar de overeenkomst is natuurlijk pas definitief als de Amerikaanse president ermee instemt.”

Intussen legden de Taliban de deal de afgelopen dagen voor aan hun belangrijkste commandanten en aan de leden van de shura, hun voornaamste bestuursorgaan. Tegelijk vielen de moslimstrijders dit weekend in Noord-Afghanistan de provinciesteden Pul-i-Kumri en Kunduz aan, waar in allerijl commandotroepen moesten worden ingevlogen om hun te weerstaan.

Waarom vielen de Taliban juist nu aan?

Het lijkt er op dat de Taliban in het zicht van de vredesdeal nog snel belangrijke terreinwinst probeerden te boeken. Want in de stad Kunduz en de omringende gelijknamige provincie wonen veel Pasjtoens, dezelfde etnische groep waartoe de overgrote meerderheid van de Taliban behoort. Voordat de Amerikanen in 2001 het Talibanbewind verjoegen, hadden de Taliban de stad Kunduz en gebied er om heen ook in handen.

Wat houdt de geplande vredesdeal in?

Dat is nog niet tot in detail bekend. De onderhandelingen in het Golfstaatje Qatar, die afgelopen najaar op initiatief van de Amerikaanse president Donald Trump begonnen, vonden plaats achter gesloten deuren. Maar duidelijk is wel dat de Amerikanen een stapsgewijze terugtrekking beloven. In ruil daarvoor zeggen de Taliban toe dat Afghaans grondgebied niet meer als uitvalsbasis zal fungeren voor buitenlandse aanslagen door groepen als Al-Qaida en Islamitische Staat. Ook moet er een staakt-het-vuren komen. “Een potentiële vredesdeal zal niet gebaseerd zijn op blind vertrouwen, maar op duidelijke afspraken waarvan de naleving door ons in de gaten wordt gehouden”, verzekerde een lid van de Amerikaanse delegatie tegenover persbureau Associated Press.

Waarom stuurt Trump hierop aan?

Omdat een overwinning er, na achttien jaar vechten, duidelijk niet meer in zit. De vorige president Barack Obama liet zich door haviken onder zijn generaals en veiligheidsadviseurs nog overhalen tot voortzetting van de strijd. Maar president Trump moet al jaren niks hebben van de zich voortslepende interventie in Afghanistan, die hij ‘belachelijk’ noemt, en heeft zijn diplomaten opdracht gegeven om afspraken te maken met de Taliban. Trump trekt zich daarbij weinig aan van zijn eigen nationale veiligheidsadviseur, John Bolton, die tegen een terugtrekking is.

Volgens Amerikaanse media woedt in het Witte Huis nog wel een discussie over de mogelijke geheime inzet van commando-eenheden, geleid door CIA-agenten in Afghanistan. Zij zouden na een terugtrekking samen met lokale milities moeten vechten tegen groepen als IS en Al-Qaida. Maar of Trump daarmee instemt, is nog onduidelijk. De Taliban eisen dat ook de CIA vertrekt.

Hoe gaat het verder?

Verreweg het moeilijkste moet nog komen. De Afghaanse president Ghani baalt ervan dat de Amerikanen grotendeels buiten hem om tot een vergelijk met de Taliban zijn gekomen. Dat kon moeilijk anders, aangezien de Taliban weigeren te praten met Ghani’s regering, die ze beschouwen als een ‘marionetten-regime’ van de VS. Ghani zal nu naar verwachting ook de presidentsverkiezingen moeten afblazen die voor eind deze maand in Afghanistan gepland staan. En op grond van het vredesakkoord zullen vertegenwoordigers van de Afghaanse politiek en samenleving de komende tijd, mogelijk in Noorwegen, met de Taliban moeten gaan praten over de toekomst van het land. Ghani’s regering liet gisteren zuinigjes weten dat zij het concept-akkoord nog bestudeert. “We hebben waarschijnlijk een paar dagen nodig om te reageren en onze gezichtspunten te geven”, aldus een zegsman.

Wordt het nu echt vrede?

Dat is onzeker. Veel zal afhangen van het geplande intra-Afghaanse overleg, en machtsdeling behoort van oudsher niet tot de grootste krachten van de Afghaanse politiek. Sommige analisten wijzen dan ook al waarschuwend naar de vorige keer toen een supermacht na een jarenlange interventie zijn troepen weghaalde uit Afghanistan. Nadat de Sovjet-Unie in 1989 haar laatste militairen had teruggetrokken, wist de door de Sovjets in het zadel geholpen president Mohammad Najibullah zich slechts een paar jaar vast te klampen aan de macht. Na zijn val in 1992 brak een verwoestende onderlinge strijd uit tussen de islamitische milities die tegen hem hadden gevochten.

Uiteindelijk brachten de Taliban, voortgekomen uit de etnische Pasjtoens, eind jaren negentig wel in een groot deel van Afghanistan rust, maar zij bleven op weerstand stuiten van milities van etnische Hazara’s, Tadzjieken en Oezbeken. Daardoor bleef Afghanistan verwikkeld in een burgeroorlog op een laag pitje.

Lees ook
De Afghanen slaan een Taliban-offensief af

Terwijl de Amerikanen bezweren dat zij en de Taliban bijna een overeenkomst hebben die moet leiden tot een vredesakkoord, vielen de Taliban zowel zaterdag als zondag een stad aan in Noord-Afghanistan.

Loop niet achter Trump en zijn vredesmissie voor Afghanistan aan

Nederland moet zijn eigen plan trekken om duurzame vrede te bevorderen in Afghanistan, meent Jorrit Kamminga, senior visiting fellow bij Instituut Clingendael