Jonge Noord-Ieren hebben genoeg van de oude tegenstellingen

De energie van Kate Nicholl is bewonderenswaardig. De pas 34-jarige burgemeester van Belfast zit in de 37ste week van haar zwangerschap. Maar dat weerhoudt haar er niet van de straten in het zuiden van haar stad af te struinen om campagne te voeren voor haar kandidatuur bij de Noord-Ierse parlementsverkiezingen.

Voor het eerst doet ze een gooi naar een zetel. Haar termijn als burgemeester loopt begin juni toch af. Ze duwt haar tweejarige zoontje voor zich uit in een buggy. Het is een feestdag, dus de crèche was dicht. Een dag eerder stond ze, ambtsketting om haar nek, na de Belfast Marathon ook al uren medailles uit te delen. Ze lacht. “Zwangerschapsverlof bestaat niet voor politici.”

Nicholl stopt soms bij een huis, buggy op de rem, en schuift dan een door haar met de hand geadresseerde brief door de bus. “Dit zijn adressen waar mensen hebben aangegeven wellicht op onze partij Alliance te willen stemmen”, legt ze uit. De persoonlijke brieven moeten hen definitief over de streep trekken. Volgens de peilingen zal Alliance de snelste groeier worden bij de verkiezingen van donderdag. Een verdubbeling van de huidige zeven zetels is een reële mogelijkheid. Het zou haar plots de derde partij maken in de volksvertegenwoordiging, die in totaal negentig plekken omvat.

Nationalisten verlangen aansluiting bij de republiek Ierland

Het is voor Nicholl alleen steeds even zoeken naar de juiste brieven bij de adressen. “Iemand heeft ze vanochtend op de grond gegooid, nadat ik ze net had geordend.” Ze wijst liefdevol naar haar zoontje.

Alliance is een bijzondere partij in Noord-Ierland, in de zin dat zij zich niet als unionistisch of nationalistisch afficheert, maar expliciet als partij van verbinding – van alliantie. De termen ‘unionist’ en ‘nationalist’ stammen uit de tijd van de Troubles, het gewelddadige conflict in Noord-Ierland dat tussen eind jaren zestig en de eeuwwisseling aan ruim 3500 mensen het leven kostte, 47.500 verwondde en een zeer groot deel van de bescheiden Noord-Ierse bevolking (1,9 miljoen mensen) traumatiseerde.

De pro-Britse, overwegend protestantse unionisten hebben altijd koste wat het kost onderdeel willen blijven van het Verenigd Koninkrijk. De veelal, maar niet uitsluitend katholieke nationalisten verlangen aansluiting bij de republiek Ierland in het zuiden. Zij pleegden daartoe tijdens de Troubles veel aanslagen, met name via de Ira (Irish Republican Army). De unionisten sloegen terug via paramilitaire organisaties als Uda (Ulster Defence Force) en UVF (Ulster Volunteer Force), en de politie.

Het Goede Vrijdagakkoord, dat alle strijdende partijen én het VK op 10 april 1998 tekenden, vormde het begin van vrede. Erin werd afgesproken dat er nooit meer een harde grens (met grenscontroles) zou komen tussen Noord-Ierland en Ierland. Unionisten en nationalisten zouden bovendien het land samen gaan besturen, via verplichte coalities tussen de twee grootste partijen aan weerszijden van de maatschappelijke scheidslijn. Partijen moesten zich daarom als unionistisch of als nationalistisch registreren. Slechts een paar, zoals Alliance, kozen voor de derde optie en kwalificeerden zich als ‘overig’.

Onmiddellijk verandering

In de brieven die Nicholl bij potentiële stemmers naar binnen schuift, zet ze haar visie en levensverhaal uiteen. Ze groeide tot haar twaalfde op in Zimbabwe, kwam begin deze eeuw naar Noord-Ierland en wenst voor haar kinderen ‘een Belfast waar het veilig is en waar zij, ongeacht ras of religie, worden gestimuleerd zich ten volle te ontwikkelen’. “Onze volksvertegenwoordigers komen vaak boos en onverzettelijk over”, schrijft ze, “drukker met oeroude ruzies dan met praktische zaken die onmiddellijk verandering kunnen brengen.” Dat wil zij dus dolgraag anders gaan doen.

Het is een boodschap die steeds meer aanslaat. Zeker ook bij de generatie die is geboren na de Troubles: de ‘peacebabies’. Een deel daarvan mag dit jaar voor de eerste keer stemmen voor het Noord-Ierse parlement. Dat geldt uiteraard niet voor Nicholl. Maar zij heeft met die nieuwe generatie gemeen dat ook zij de Troubles nooit zelf meemaakte. Ze kwam immers pas na het Goede Vrijdagakkoord in Noord-Ierland wonen. Ze voelt zich daardoor vaak een buitenstaander, geeft ze toe, minder ingekapseld in oude religieuze en politieke tegenstellingen dan veel andere politici in het land.

Ook professor Jon Tonge, politicoloog en Noord-Ierland-expert van de Universiteit van Liverpool, ziet dat een groeiende groep Noord-Ieren de sektarische conflicten in het land beu is. De club mensen die zich niet langer als unionist of nationalist ziet, maar als neutraal, is met ruim 40 procent intussen de grootste binnen de bevolking. Bij Noord-Ieren onder de 45 jaar gaat het volgens grootschalig bevolkingsonderzoek uit 2018 zelfs om een gedegen meerderheid.

Ierse vlag uit de ramen

Ook de 19-jarige eerstejaars politicologiestudent Thomas Blain moet niets hebben van de traditionele tegenstellingen en strakke maatschappelijke segregatie binnen zijn land. Hij werd begin deze eeuw weliswaar als ‘peacebaby’ geboren, maar groeide alsnog op in een strikt protestantse wijk: een unionistische buurt zoals je die nog steeds veel ziet in Belfast. Vol straten waar trots de Britse vlag wappert en die ook anno 2022 nog door hoge muren worden gescheiden van katholieke of nationalistische stadsdelen, waar niet zelden juist de Ierse vlag uit de ramen hangt.

Ook zijn eigen vader is verstokt unionist. Maar Blain ‘raakte gedesillusioneerd’, vertelt hij in een koffietentje naast het stadhuis van Belfast, waar hij met vier vrienden wat drinkt. “Ik hoorde steeds dat ik als protestant niet naar katholieke buurten mocht. Dat ik geen katholieke vrienden mocht hebben. Ik vroeg me af: waarom niet? Waarom mag ik niet bevriend zijn met mensen aan de andere kant van het hek? Ik voel mij geen unionist of nationalist. Ik wil dat Noord-Ierland een plek is voor iedereen.”

Op basis van die frustratie werd hij anderhalf jaar geleden lid van de jeugdbeweging van Alliance. Hij is inmiddels vice-voorzitter. “Je ziet dat zelfs in gescheiden wijken als die waar ik opgroeide de meeste jongeren zich steeds minder druk maken over de tegenstelling tussen unionisten en nationalisten”, zegt hij. “Al voeden onze ouders ons nog wel op met zulke ideeën. Maar ook wij sluiten steeds vaker vriendschappen met jongeren uit andere delen van de stad, die soms een andere religie hebben.”

Electorale verdubbeling

De snelle groei van Alliance is deels te verklaren uit die trend, meent Tonge. In potentie zou de partij daarom in theorie zelfs de grootste moeten kunnen worden. Dat zij in de peilingen, ondanks de verwachte electorale verdubbeling, nog altijd niet verder reikt dan een zesde van de zetels, komt volgens hem vooral doordat Noord-Ieren die zich als unionist noch nationalist omschrijven traditioneel moeilijk naar de stembus te lokken zijn. En jongeren al helemaal.

Toch bestaat volgens de laatste peiling van zijn Universiteit van Liverpool en Irish News een kans dat Alliance zelfs de tweede partij van het land wordt. Mocht dit gebeuren, dan levert dat een erg lastige situatie op. Want het Goede Vrijdagakkoord bepaalt dat de twee grootste partijen verplicht zijn om de macht te delen en de premier en vicepremier te leveren. Maar het gaat er automatisch van uit dat dit een unionistische partij en een nationalistische partij betreft. Alliance is geen van beide.

Het is volgens student Blain en zijn vier vrienden eens te meer een teken dat het Goede Vrijdagakkoord toe is aan een update. Het akkoord in zijn huidige vorm was volgens hen ook nooit bedoeld als structurele oplossing. Professor Tonge is dat met de jongeren eens: “Het akkoord is succesvol gebleken in het verminderen van het geweld na de Troubles, maar het politieke systeem dat eruit voortkwam oogt in toenemende mate gedateerd.” De vijf vrienden in het koffiehuis willen in eerste plaats af van de verplichte machtsdeling tussen nationalisten en unionisten. Ze pleiten voor een situatie waarin partijen, net als in Nederland, vrijelijk kunnen kiezen met wie zij een coalitie willen vormen.

Extra waarborgen

Toch levert ook dat volgens Tonge mogelijk weer problemen op. Want als de unionisten of nationalisten in zo’n situatie buiten de regering worden gehouden, kan dat makkelijk de historisch gewortelde angst aanwakkeren dat zij politiek worden verwaarloosd. En dat kan weer een risico inhouden op een opleving van het vroegere sektarische geweld. Om dat te ondervangen stellen de vijf vrienden in het koffietentje voor om bijvoorbeeld de parlementaire meerderheid voor het aannemen van wetten op 60 procent te stellen in plaats van 50 procent plus 1. Dat geeft extra waarborgen.

Alles beter in ieder geval dan het huidige systeem van verplichte machtsdeling. Want dat is volgens hen gewoonweg niet erg democratisch. Het zorgt ervoor dat zowel Sinn Féin (de grootste nationalistische partij) als de DUP (Democratic Unionist Party, doorgaans de grootste unionistische partij) een veto heeft over alle beleid. Terwijl Sinn Féin volgens de laatste peilingen op nog geen 27 procent van de stemmen kan rekenen en de DUP slechts op een vijfde.

Bovendien kan de verplichte coalitie tussen nationalisten en unionisten het politieke proces gemakkelijk verlammen. Sinn Féin legde tussen 2017 en 2020 al eens drie jaar lang de gehele regering plat door boos uit de regeringscoalitie te stappen en zo de verplichte machtsdeling onmogelijk te maken. De DUP deed begin dit jaar hetzelfde.

Prangende zaken als onderwijs

Voor Eoin Millar was die laatste regeringssabotage de druppel. Hij zit naast Blain in het koffiehuis. “Ik vond dat zo’n belediging voor het Noord-Ierse volk”, zegt hij. Hij baalt dat hij met zijn 17 jaar nog niet mag stemmen. De polarisatie tussen unionisten en nationalisten staat volgens hem een gezond, op ideeën gebaseerd politiek debat in de weg. Hij, Blain en hun vrienden willen dat het nu eindelijk eens gaat over echt prangende zaken als onderwijs, armoedebestrijding en gezondheidszorg.

Het moet burgemeester Nicholl als muziek in de oren klinken. Toch zucht ze diep. Aan het einde van de straat in Zuid-Belfast heeft ze ontdekt dat ze nog één campagne-envelop overheeft. “Och, mama is zo dom”, zegt ze tegen haar zoontje in de buggy. Ze moet ergens een adres hebben gemist. En dus gaat ze, 37 weken zwanger of niet, terug. Op een drafje nota bene. Geen stem te verliezen.

“Veel te veel jongeren zijn in Noord-Ierland in het verleden door alle strijd opgegroeid zonder hoop, zonder kansen”, zegt ze hijgend als ook die laatste brief in de bus zit. “En door onze geschiedenis is het imago van Belfast soms nog erg negatief. Dat moet veranderen. Historische tegenstellingen mogen het oplossen van hedendaagse problemen niet langer in de weg staan. Ik wil dat mijn kinderen later trots kunnen zijn op Noord-Ierland. Ik wil dat zij, net als ik, hier voor altijd willen blijven wonen.”

Lees ook

‘The Spectacular’ haalt het verhaal van de IRA-terreur in het zuiden van Nederland weer boven water

Een Britse militair moet een gezellig avondje in de kroeg in Roermond bekopen met de dood. De jongeman, die net over de grens in Duitsland gelegerd is, wordt in 1988 met een kalasjnikov om het leven gebracht. De brute moordpartij is het werk van IRA, het Ierse Republikeinse Leger dat erop gebrand was de Engelsen uit Noord-Ierland weg te krijgen. IRA-leden schrokken er niet voor terug ook aanslagen te plegen op Britse militairen op het Europese vasteland.