Jackie Chan gebruikt een kapotgeschoten Syrische wijk als goedkoop decor voor een actiefilm

De straten van Hajar al-Aswad worden getekend door hopen puin en de geraamtes van huizen. Deze wijk, in het zuiden van de Syrische hoofdstad Damascus, heeft sinds het uitbreken van de revolutie veel gezien: het was een oppositiebolwerk, werd vervolgens ingenomen door het regime van president Bashar al-Assad, opnieuw veroverd door de rebellen, vanaf 2015 was IS er deels actief, tot het uiteindelijk weer in handen kwam van regeringstroepen na een verwoestend offensief.

Tegenwoordig ligt het verwoeste deel van Hajar al-Aswad er verlaten bij. Maar vorige maand was alles opeens anders. Het waren echter geen inwoners die zich door de straten bewegen – die zijn veelal gevlucht of door de regering gedeporteerd naar het noordwestelijke Idlib – maar een bonte verzameling Chinese en Syrische acteurs, cameramensen, tourbussen en tanks. Zij vormden de cast en crew van Home Operation, een Chinese actiefilm die het verhaal vertelt van een groep heldhaftige Chinese diplomaten die honderden Chinese en buitenlandse burgers uit het fictieve Midden-Oosterse land Poman evacueren, wanneer daar een burgeroorlog uitbreekt. De uitvoerende producent van de film is Jackie Chan, die naast zijn lange acteercarrière ook al decennia films produceert.

Gebaseerd op de evacuatie uit Jemen

Het plot is gebaseerd op een grootschalige evacuatie van Chinese burgers uit Jemen in 2015, aan het begin van de burgeroorlog. De film in Jemen opnemen is nog altijd te gevaarlijk. Dat vervolgens Syrië is gekozen als filmlocatie lijkt vooral gemotiveerd door het feit dat de kapotgeschoten straten van Hajar al-Aswad goede dienst doen als goedkoop decor voor een oorlogsfilm.

Dat beaamt regisseur Rawad Shahin, onderdeel van het Syrische team dat meewerkt aan de film. “Het trekt filmproducers aan; als je filmdecors wil bouwen die hierop lijken dan is dat erg duur, dus dit soort gebieden wordt gezien als een soort goedkope studio”, vertelt hij aan persbureau AFP.

Toen Mohammad al-Abdallah, hoofd van de mensenrechtenorganisatie Syria Justice and Accountability Centre (SJAC) de beelden voorbij zag komen, was hij vooral teleurgesteld. “We hebben eerder al te maken gehad met bloggers en youtubers die naar Syrië komen om het aan te prijzen als leuk en veilig land. Vervolgens proberen ze te verbergen dat Syrië een opstand heeft meegemaakt, dat de helft van de mensen ontheemd is en dat 90 procent van de bevolking onder de armoedegrens leeft”, vertelt hij.

“Maar het productieniveau van deze Chinese film is een stuk alarmerender, ik bedoel: we hebben het hier over Jackie Chan. Ze zetten zo een nieuwe realiteit over Syrië neer: het is hier een goede plek om een film op te nemen, laten we wat geld verdienen met de ruïnes.”

Wrang voor de inwoners

Volgens Joshka Wessels, visueel antropoloog aan de universiteit van Malmö en onder andere gespecialiseerd in Syrië, is het met name wrang voor de inwoners die uit de wijk verdreven zijn. “Je kunt je niet voorstellen hoe die zich nu moeten voelen. Stel, je zit in Idlib met je gezin in een tentenkamp, waar amper genoeg noodhulp aankomt, en dan zie je op sociale media opeens beelden voorbijkomen van de wijk waar je bent opgegroeid, waar je alles hebt verloren, en waar Jackie Chan nu een of andere Chinese propagandafilm aan het opnemen is. Het is moreel gewoon niet te bevatten.”

De verontwaardiging komt niet alleen doordat de meeste inwoners van de wijk met geweld verdreven zijn, maar ook door het feit dat de straten die nu het decor vormen voor een actiefilm ook het decor waren voor talloze gruwelijkheden, legt Al-Abdallah uit.

Hij vergelijkt het met Tadamon, een nabijgelegen wijk. In april kwam er een gelekte video vrij – die was doorgespeeld naar twee onderzoekers van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (Niod) – waarin te zien is hoe leden van een tak van de Syrische geheime dienst tientallen geblinddoekte burgers naar een massagraf laten rennen, hen neerschieten, en hen vervolgens in brand steken.

“Die beelden uit Tadamon kunnen je een idee geven van wat er in Hajar al-Aswad is gebeurd, dat is hoe de staat opereert”, aldus Al-Abdallah. Hij vermoedt dat ook hier slachtoffers van buitengerechtelijke executies begraven liggen, maar omdat de wijk in handen is van de regering is er voorlopig geen kans om er forensisch onderzoek te doen.

Een pretpark met oorlogsmisdaden

Ook Wessels haalt de geschiedenis van de locatie aan. “Er wordt een pretpark gemaakt van een plek waar oorlogsmisdaden hebben plaatsgevonden. Stel je voor dat zoiets in Oekraïne zou gebeuren, dat een filmploeg zou neerstrijken op een plek waar verschrikkelijke dingen zijn gebeurd om die te gebruiken als filmlocatie.”

Uiteindelijk profiteert de Syrische regering hiervan, denkt Al-Abdallah. Zowel financieel – de visa’s voor een hele filmcrew en een verblijf in hotels gelieerd aan het regime leveren een aardig bedrag op – als door de gelegenheid het eigen imago op te poetsen door gastheer te spelen voor een grote internationale film. Een zorgelijke ontwikkeling, besluit hij. “Ik maak me zorgen dat als zoiets een of twee keer genegeerd wordt, Syrië genormaliseerd zal worden als een goedkope plek om te filmen. Sommigen zullen vast zeggen dat dit goede zaken zijn, dat burgers die in armoede leven hier ook van profiteren. Maar de enigen die hier geld aan verdienen zijn regering, veiligheidsdiensten en milities die de set mogen beveiligen. De mensen uit Hajar al-Aswad, die krijgen niks.”

Lees ook:

Onderzoekers dragen Syrische gruwelvideo’s over aan Nederlandse politie

Er zijn filmpjes opgedoken waarin te zien is hoe Syrische militairen burgers in koelen bloede executeren. Het NIOD onderzocht de video’s.

In miljoenen uren video zoekt deze rechter bewijs voor Syrische oorlogsmisdaden

Rechter Catherine Marchi-Uhel vergaart namens de Verenigde Naties bewijs voor oorlogsmisdaden die in Syrië zijn begaan. Elf jaar na het uitbreken van de Syrische burgeroorlog is dat hard nodig.