Informatielekken voeden de speculaties over de Nord Stream-aanslagen

Zowel Amerikaanse als Duitse veiligheidsdiensten en onderzoekers hebben informatie dat een ‘pro-Oekraïense groepering’ de gasleidingen Nord Stream 1 en 2 onklaar hebben gemaakt. Dat bleek gisteren uit gelijktijdige berichtgeving in The New York Times en diverse Duitse media, waaronder Zeit en zender ARD.

De Duitse journalisten beroepen zich op bronnen binnen enkele Europese veiligheidsdiensten en het Duitse Openbaar Ministerie. De verdachten zijn vijf mannen en een vrouw, onder wie twee duikers en een arts. Met ‘professioneel vervalste paspoorten’ hadden zij een jacht gehuurd. Dat vertrok op 6 september (drie weken voor de aanslag) uit de Duitse haven Rostock. Onderzoekers hebben sporen van springstof in de cabine gevonden, volgens de Duitse media.

Inlichtingendiensten zouden aanwijzingen hebben dat het zestal Oekraïens was, maar onder hen waren mogelijk ook enige Russische tegenstanders van het bewind van president Poetin. De bronnen spreken van een ‘pro-Oekraïense groep’.

In opdracht? Van wie dan?

De kardinale vraag of zij op eigen houtje of in opdracht handelden, blijft onbeantwoord. De Oekraïense connectie biedt wel ruimte voor speculaties – maar niet meer dan dat – dat de saboteurs handelden met medeweten of in opdracht van Oekraïense autoriteiten.

Na de aanslagen betoogden tal van deskundigen dat alleen een land de complexe klus in Oostzee kon hebben uitgevoerd. Een bomaanslag op 80 meter diepte ‘vereist specialistische technische en organisatorische vaardigheden die duidelijk wijzen op een staatsuitvoerder’, zei bijvoorbeeld Gerhard Schindler, het voormalige hoofd van de Duitse inlichtingendienst BND.

Oekraïne had best een motief: de gasleidingen van Rusland naar Duitsland omzeilden Oekraïens territorium, en dat verzwakte zijn positie tegenover Moskou. Maar zowel de Amerikaanse als de Europese bronnen van de journalisten benadrukken dat er geen aanwijzingen zijn voor Oekraïense staatsbetrokkenheid.

Valsevlagoperatie?

Als daar wel bewijs voor zou zijn, dan zou dat de westerse sympathie voor Kiev op de proef stellen. Precies daarom kunnen de sporen naar Oekraïne ook opzettelijk zijn ingestoken door een ander land (lees: Rusland) in een valsevlagoperatie, zo benadrukten de anonieme zegslieden, en ook de Duitse minister van defensie Boris Pistorius onderstreepte die optie woensdag.

Kiev ontkent ten stelligste iedere betrokkenheid. ‘Oekraïne heeft niets te maken met het ongeluk in de Oostzee en heeft geen inlichtingen over ‘pro-Oekraïense sabotagegroepen’, twitterde presidentieel adviseur Mychailo Podoljak dinsdag.

Maar toch: Oekraïne heeft wel vaker woede opgewekt met een wilde operatie. Volgens Amerikaanse inlichtingendiensten waren Oekraïense autoriteiten betrokken bij een bomaanslag die in augustus plaatsvond in Moskou, waarbij de dochter van Kremlin-huisfilosoof Aleksander Doegin werd gedood. Uit irritatie, en als schot voor de boeg van de Oekraïense regering, klapten veiligheidsfunctionarissen daarover in oktober uit de school.

Beschuldigingen van Seymour Hersch

Vraag is waarom de inlichtingen over de Nord Stream-aanslagen nu worden gelekt. Voelen Amerikaanse inlichtingendiensten zich onder druk gezet door recente beschuldigingen van onderzoeksjournalist Seymour Hersh, dat de VS achter de aanslagen zaten? Washington vond immers allang dat Europa zich veel te afhankelijk maakt van Russisch gas met Nord Stream 2. “We zullen dat beëindigen”, zei de Amerikaanse president Biden begin vorig jaar. Op de vraag hoe dan, antwoordde hij: “Ik beloof u dat we daartoe in staat zijn”.

Onderzoeksjournalisten hebben ondertussen een hoop gaten geschoten in het verhaal van Hersch, maar hij kreeg daarmee wel de handen op elkaar in Moskou. Veel beschuldigende vingers wezen destijds juist Rusland aan als de meest waarschijnlijke opdrachtgever.

Russisch belang

De vernielde pijpleidingen zijn weliswaar overwegend Russisch bezit, maar Rusland verloor met de vernietiging weinig, omdat ze niet in gebruik waren. Rusland had Nord Stream 1 zelf afgekoppeld wegens ‘technische problemen’ en Duitsland had de geplande opening van Nord Stream 2 afgeblazen. Wel stuwden de vernielingen de gasprijs verder omhoog, en dat was in Ruslands belang.

Ook werd Moskou ervan verdacht dat het met de bomaanslagen een punt wilde maken: wij kunnen alle leidingen treffen waarop het Westen vertrouwt, bijvoorbeeld voor dataverkeer. Amerikaanse inlichtingendiensten lieten al in december weten geen aanwijzingen te hebben dat Rusland verantwoordelijk was voor de sabotage.

De jongste berichten over Oekraïense schuldigen zijn vanuit het perspectief van het Kremlin niet ongunstig. Maar kennelijk zijn ze toch minder welkom dan Hersch’ versie van een Amerikaanse operatie. Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov zei woensdag dat het zonneklaar is dat – verwijzend naar de Amerikanen – ‘de verantwoordelijken voor de aanval de aandacht willen afleiden’.

Het antwoord op de schuldvraag blijft vooralsnog een geloofskwestie. Hopelijk bieden de lopende Duitse, Deense en Zweedse en andere onderzoeken ooit uitsluitsel.

Lees ook:

‘Pro-Oekraïense groep’ zou achter sabotage van gaspijplijn zitten

De New York Times komt met nieuwe informatie over de aanslag op Nord Stream, die valt onder de noemer: groot, als het klopt.

Rusland, de CIA, of toch Oekraïne? Wie er baat heeft bij een kapotte Nord Stream – en waarom

Het lijdt geen twijfel dat de pijpleidingen van Nord Stream I en II moedwillig zijn opgeblazen. De vragen zijn alleen – door wie en waarom?