In Rusland heeft het protest tegen de oorlog een vrouwelijk gezicht

De anti-oorlogsbeweging in Rusland wordt gedragen door vrouwen. In weerwil van alle risico’s blijven feministen zich uitspreken.

Verzet begint niet met grote woorden, maar met kleine daden. Als iemand die les ter harte heeft genomen, dan is het wel Anastasja Parsjkova. Halverwege maart stond de Russische activiste met een vel papier voor de machtige Christus-Verlosserkathedraal in het hart van Moskou. ‘Het zesde gebod. Gij zult niet doden’, stond er op de poster die ze voor haar torso hield.

Een betere locatie voor haar subtiele anti-oorlogsprotest had Parsjkova haast niet kunnen kiezen. De kathedraal met haar gouden, uivormige koepels geldt als de grootste Russisch-orthodoxe kerk ter wereld en ligt op steenworp afstand van het Kremlin.

De protestactie van Parsjkova staat niet op zichzelf. In het, overigens kleine en gefragmenteerde, verzet tegen de oorlog die Rusland voert in Oekraïne spelen vrouwen een vooraanstaande rol en feministen in het bijzonder.

Duizenden volgers op sociale media

Zo is de Feminist Anti-War Resistance (FAR) een van drijvende en grootste krachten achter het anti-oorlogsprotest in Rusland. Deze decentraal georganiseerde beweging heeft op onlineberichtenservice Telegram inmiddels ruim 34.000 volgers en op Instagram meer dan 150.000.

Volgens het eigen manifest van de FAR kan feminisme ‘als politieke kracht niet aan de kant van een oorlog van agressie en militaire bezetting’ staan. Daarom roept de organisatie feministen in Rusland op vreedzame demonstraties te houden en de waarheid over de gebeurtenissen in Oekraïne te verspreiden.

Aangezien protesteren tegen de oorlog in Rusland bijzonder gevaarlijk is (in ruim vier maanden tijd zijn meer dan 16.000 mensen gearresteerd omdat zij zich tegen de invasie uitspraken) weet iedereen bij de FAR dat hun acties niet zonder risico zijn. Daarom kenmerken de protesten van de organisatie zich door kleinschaligheid en creativiteit en richten de protestacties zich direct op Russische burgers.

‘Geen oorlog’ op bankbiljetten

Activisten schrijven bijvoorbeeld ‘НЕТ ВОЙНЕ’ (geen oorlog) op bankbiljetten, of ze vervangen prijskaartjes in supermarkten voor feitelijke informatie over de oorlog. Elders gaan groepen vrouwen gehuld in het zwart de straat op om als ‘weduwen’ te rouwen om de slachtoffers in Oekraïne, of beginnen activisten uit het niets hardop te huilen in het openbaar vervoer.

Ook het uitdelen van witte rozen aan toevallige passanten en het dragen van geel-blauwe outfits zijn voor de actievoerders van de FAR een manier om zich toch te kunnen uitspreken.

Sowieso zijn het tot nog toe vooral vrouwen die met ludieke protestacties voor de nodige opschudding zorgen. Neem Helga Pirogova, een liberale politicus in de gemeenteraad van Novosibirsk. Zij ging halverwege maart naar haar werk in een blauw shirt en met op haar hoofd een zonnebloemenkrans, de nationale bloem van Oekraïne die uitgroeide tot verzetssymbool.

Of neem Marina Ovsjannikova, die opzien baarde toen ze tijdens een live nieuwsuitzending op de staatszender Pervi Kanal met een protestposter het beeld in liep en de kijkers opriep de propaganda niet te geloven.

Positie van vrouwen onder druk

Dat de antioorlogsbeweging in Rusland een vrouwelijk gezicht heeft, is geen toeval. De laatste jaren groeide de feministische beweging in het land sterk, mede doordat de positie van vrouwen verder onder druk kwam te staan. Vooral sinds 2010 worden vrouwen meer en meer in een ouderwets keurslijf geperst, onder invloed van een steeds conservatievere wind die door de Russische politiek waait.

De nadruk ligt meer en meer op de promotie van ‘traditionele waarden’ waarin het ‘klassieke’ gezin een centrale rol speelt: heteroseksueel, met een huisvrouw die ondergeschikt is aan de man en zorgt voor de kinderen, bij voorkeur drie of meer.

In 2017 culmineerde dat conservatieve beleid in een wet die huiselijk geweld decriminaliseert. Onder de nieuwe regels krijgen mannen die voor het eerst ‘lichte schade’ aanrichten bij hun partner geen celstraf meer opgelegd, maar een boete. Bij een eerste herhaling volgt maximaal drie maanden cel. Wie na een eerste overtreding een jaar lang de handen thuishoudt, begint het jaar daarop met een schone lei en krijgt bij een nieuwe overtreding weer ‘gewoon’ een boete.

Feministen roeren zich steeds meer

De neerwaartse spiraal waarin vrouwenrechten zich bevinden, zorgt ervoor dat feministen in Rusland zich steeds meer roeren om het tij te keren. Volgens het manifest van de FAR telt Rusland inmiddels 45 feministische organisaties die geregeld nauw samenwerken.

Mede door die onderlinge coördinatie en de hoge actiebereidheid die ze de laatste jaren ontwikkelden in hun strijd om gelijke rechten, waren de feministische organisaties ook na het uitbreken van de oorlog snel in staat zich te mobiliseren, met de FAR als overkoepelende vlaggendrager voorop.

Zo kreeg de FAR op Internationale Vrouwendag (8 maart, nog geen twee weken na het begin van de invasie in Oekraïne), in bijna honderd Russische steden mensen op de been voor een vreedzaam protest. De demonstranten legden onder meer bloemen bij monumenten en hingen posters op van ‘vermiste’ personen waarop in werkelijkheid het verhaal van oorlogsslachtoffers op te lezen was.

Vrouwelijke Waarheid

Het feministisch verzet vanuit de FAR gaat onverminderd door: inmiddels staat alweer de vijfde editie van de Zjenskaja pravda (Vrouwelijke Waarheid) online, de digitale, feministische anti-oorlogskrant van de organisatie.

Van opgeven willen ze dan ook niets weten. Want, zoals ze het zelf in hun manifest schrijven: ‘Oorlog betekent geweld, armoede, gedwongen migratie, gebroken levens, onveiligheid en gebrek aan een toekomst. Het is onverenigbaar met de essentiële waarden en doelen van de feministische beweging [..] en daarom moeten feministen in heel Rusland deze oorlog met al hun energie bestrijden.’

Lees ook:

Terug naar de USSR: Russische repressie neemt orwelliaanse vormen aan

De repressie in Rusland nam in twee weken tijd enorm toe. Iedereen die zich uitspreekt tegen de oorlog in Oekraïne moet het ontgelden. ‘We zijn getuige van militaire censuur.’

Moord, misbruik en huiselijk geweld: hoe de rechtszaak van drie zusjes Rusland in de ban houdt

Huiselijk geweld is een heet hangijzer in het Russische maatschappelijke debat. Eén zaak voedt die discussie als geen ander: die rondom de zusjes Chatsjatoerjan.