In Oeganda worden homo’s terug de kast in geduwd. ‘Je blijft altijd over je schouder kijken’

Een nieuw wetsvoorstel in Oeganda dreigt homoseksualiteit geheel te criminaliseren. Hoe het is om homo te zijn in Oeganda: ‘Plekken waar ik me veilig voel zijn er, maar ik blijf over mijn schouder kijken’.

Toen in 2014 in zo’n beetje alle media in Oeganda te lezen was dat Richard Lusimbo homo was, verloor hij veel vrienden. Mensen van wie hij altijd dacht dat ze dichtbij hem stonden, stuurden hem plots doodsbedreigingen.

Hij moest destijds wel uit de kast komen, toen hij naar buiten trad als een van de leidende gezichten tegen de wetsvoorstellen om lhtbi+’ers nog verder te criminaliseren in Oeganda. Die wetgeving, waarmee de doodstraf zou komen te staan op gendergelijke relaties, kwam bekend te staan als de ‘kill the gays’-voorstellen, en werd uiteindelijk verworpen door het Constitutioneel Hof.

Nu, bijna tien jaar later, probeert het parlement de toch al strikte anti-homowetgeving wederom aan te scherpen: zo zou het illegaal worden om jezelf te identificeren als lhbti+’er. Lusimbo (36) maakt zich grote zorgen, vertelt hij tijdens een video-interview vanuit de Oegandese hoofdstad Kampala.

Alleen al de taal wakkert haat aan

“In 2014 kon ik de deur niet meer uit. Ik kon geen boodschappen meer doen. Ik leefde in angst, mijn leven lag even in scherven. Zoiets wens je niemand toe, niet in Oeganda, nergens. Wie je bent zou er nooit voor moeten zorgen dat je veiligheid wordt bedreigt.” Maar door de homofobie in Oeganda gebeurt dat wel. En alleen al de taal waarmee nu wordt gesproken over het huidige wetsvoorstel wakkert die haat enorm aan.

Als kleine jongen verstopte Lusimbo wie hij was, vertelt hij. “Ik groeide op in een klein dorp, een conservatieve gemeenschap, 250 kilometer buiten Kampala. De kerk: dat was de focus. Er waren geen mogelijkheden mezelf uit te drukken. Ook op de middelbare school en erna de universiteit in Kampala durfde ik niet naar buiten te treden – ook omdat ik gewoonweg niet wist hoe.” Pas na het afstuderen, toen hij betrokken raakte bij de activistische beweging, viel dat op zijn plaats.

Maar zelfs toen durfde hij het nog niet aan iedereen te vertellen. “In Oeganda is het altijd moeilijk om uit de kast te komen: de kerk, grote families – je hebt het gevoel dat je aan heel veel mensen verantwoording moet afleggen. Ik heb het geluk dat mijn familie achter me bleef staan. Het heeft ze juist aan het denken gezet, ze maken zich eerder zorgen om mijn veiligheid dan mijn seksuele voorkeur.”

‘Ik heb veel vrienden verloren, ik kreeg doodsbedreigingen van hen’

“Maar ik heb wel veel vrienden verloren. Zo zette ik in 2018 een filmpje op Instagram waarin ik uitlegde waarom ik niet gedefinieerd wil worden om wie ik ben door mijn omgeving, maar door mezelf. Mensen die ik kende van vroeger reageerden daaronder dat ze me gingen vermoorden.”

Hij grinnikt, maar mismoedig, als hem kort wordt geschetst hoe het Amsterdamse homoleven eruit ziet. Gaybars, of clubs? In Kampala niets van dat alles. “Er was een bar, Sappho’s, maar die is al tijden dicht. Er is een gay-gemeenschap, maar ondergronds. Nieuwe mensen leer je alleen kennen via mensen van wie je weet dat je ze kunt vertrouwen.” Daten via apps kan, maar omdat het risico groot is dat je zo in de val van afpersers – of erger – wordt gelokt, durven velen dat niet aan. “Ik ga uit op plekken waar ik me veilig voel, waar ik weet dat ik mezelf kan zijn. Die zijn er – zij die ogen hebben zullen altijd zien – maar je blijft over je schouder kijken.”

Stress, angst en schaamte nemen toe

Zelfs als de voorgestelde wetgeving het níet haalt, zorgt een klimaat waarin bijvoorbeeld ziekenhuizen worden opgeroepen homo’s niet meer te behandelen, ervoor dat lhbti+’ers steeds meer gemarginaliseerd raken. Ze worden op straat gezet door huiseigenaren, geweigerd in restaurants. Het aantal geweldsincidenten neemt toe, waarbij de politie steeds vaker de andere kant op kijkt. “Ik ken een hoop mensen die nu al niet meer met jou over dit onderwerp zouden durven spreken. Mensen worden terug de kast in geduwd. We zien een toename in mentale problemen. Stress, angst, schaamte – het neemt allemaal toe.”

Hoe verzetten activisten zich? Door onvermoeibaar de waarheid te blijven verkondigen, zegt Lusimbo. “Homo’s wórden niet gerekruteerd. We rónselen geen kinderen. We vormen géén bedreiging voor families. Allemaal leugens, verspreid door conservatief-religieuze groepen, aangestuurd door evangelische organisaties uit onder andere de Verenigde Staten, die Afrikaanse landen zien als een frontlinie in hun cultuuroorlog.”

En die wordt niet alleen in Oeganda uitgevochten: “We zien hetzelfde gebeuren in Kenia of Ghana. Overal hoor je dezelfde taal: ze zitten achter onze kinderen aan. Ze zijn enorm effectief om de angst in kleine gemeenschappen aan te wakkeren, om haat te propageren, voor hun politieke doelstellingen.”

“Ik probeer positief te blijven. Ik heb mijn verhaal, mijn coming-out, al meegemaakt. Maar het raakt me omdat ik niet wil dat iemand zoiets mee hoeft te maken. Want we zijn hier. We zijn Oegandezen. We gaan nergens heen.”

Lees ook:

Alleen al zeggen dat je homo bent, kan straks strafbaar zijn in Oeganda

Oeganda dreigt de strengste anti-homowetgeving van Afrika te krijgen. ‘Dit is echt extreem.’