Haat tegen en vervolging van homo’s is aan de orde van de dag in Oeganda. Advocaten die hen bijstaan, worden met de nek aangekeken. ‘Als we op politiebureaus cliënten bezoeken, worden we geïntimideerd.’
De Oegandese mensenrechtenadvocaat Shibolo Awali zit met een ernstig gezicht aan de andere kant van een lange tafel in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Hij komt in zijn land op voor lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders; de lhbt-gemeenschap. Dat ging hem niet in de koude kleren zitten. Hij is voor drie maanden uitgeweken naar Nederland, naar het Shelter City programma, dat mede door de gemeente Amsterdam wordt gefaciliteerd. Hier kunnen verdedigers van mensenrechten even op adem komen.
Awali praat in rustige, afgemeten zinnen als een jurist die probeert analytisch boven de gruwelijkheden in zijn land te staan, maar het raakt hem zeer. In Amsterdam verzamelt hij energie en inspiratie om de strijd voor de rechten van homo’s in Oeganda voort te zetten.
Hoe ernstig is de situatie voor lhbt’ers in uw land?
“Het begint er mee dat circa 70 procent van de 45 miljoen Oegandezen volstrekt homofoob is. Dit betekent dat homo’s gemarginaliseerd, uitgesloten, gediscrimineerd en vervolgd worden. Ze lijden daar elke dag onder. Het heeft een enorme impact, ook op de relatie met familie. Je wordt buitengesloten.”
Oeganda wilde in 2014 de doodstraf invoeren voor seks tussen mensen van het gelijke geslacht. Is dat nog zo?
“De doodstraf is uit het wetsvoorstel gehaald door enorme internationale druk. De wet zelf is door het hooggerechtshof om technisch reden nietig verklaard. Er was geen quorum in het parlement. Maar dat maakt allemaal weinig uit. De oude strafwet uit 1950, die nog door de Britten is ingevoerd, biedt voldoende mogelijkheden om homoseksualiteit aan te pakken. Er zijn sindsdien veel arrestaties geweest.”
Dat gaat niet zachtzinnig, blijkens een video van mei dit jaar waarop te zien is hoe een groep van 23 homoseksuele jongemannen wordt opgepakt, afgeranseld en met touwen aan elkaar gebonden door de straten wordt gevoerd. Wat staat hun te wachten?
“Voor deze groep is veel aandacht geweest. Politie, militairen en de burgemeester traden op in het kader van de coronaregels, die niet zouden worden nageleefd in een onderkomen voor daklozen. Ondertussen was het een gerichte actie tegen homo’s. Ze kregen eerst geen toegang tot advocaten. Maar na een aantal rechtszaken kregen ze juridische bijstand, zijn ze vrijgelaten op borgtocht en is er nu een compensatieregeling.
“De inval en de mishandelingen werden gefilmd en gingen online viraal, maar meestal zijn er geen foto’s en video’s van zulke arrestaties en het geweld daarbij.”
Zijn die mishandelingen systematisch in Oeganda?
“Op het politiebureau begint het al. Ze worden onderworpen aan een ‘medisch onderzoek’ om vast te stellen of ze anaal gemeenschap hebben gehad. Het gebeurt zonder toestemming van het slachtoffer en is bijzonder pijnlijk en vernederend. Er wordt gezocht naar wondjes. Uiteindelijk is nog nooit iemand veroordeeld op deze zogenaamde onderzoeken. Wondjes kun je om veel redenen hebben en niet alleen als gevolg van penetratie. De rechters accepteren dit niet als bewijs. Maar het wordt steeds weer gedaan.”
Hoe gevaarlijk zijn gevangenissen in een homofoob land?
“Homo’s krijgen vaak lange gevangenisstraffen. Als je voor de eerste keer gepakt wordt, dan staat er een maximum op van veertien jaar. Een tweede keer kan leiden tot een levenslange veroordeling. De doodstraf mag dan niet ingevoerd zijn voor het zijn van homo, maar in de praktijk komt het wel neer op een doodvonnis. De gruwelijkheden in het gevangenissysteem zorgen daar wel voor. De kans dat je in de cel een hiv-infectie oploopt door gedwongen seks is groot. Medicijnen ertegen kun je daar niet krijgen. Dus reken maar uit, met een zogenaamd lage straf van zeven jaar kijk je al gauw tegen een uitgesteld doodvonnis aan.”
U verdedigt hen. Wat doet dat met u en uw collega’s?
“De constante dreiging naar de lhbt-gemeenschap slaat ook over op advocaten die hen verdedigen of anderen die hen helpen. Het werk is stressvol en emotioneel, zo ervaar ik het. Als we op politiebureaus cliënten bezoeken, worden we geïntimideerd. Andere advocaten die geen homo’s verdedigen, kijken ons in de rechtbank met de nek aan. We worden als immoreel gezien.”
Wordt u persoonlijk bedreigd?
“Er is ingebroken in mijn kantoor. Alleen de harddisks van computers zijn weggehaald. Andere dure spullen zijn niet gestolen. De inbrekers waren duidelijk op zoek naar informatie. Ze willen weten wat we doen. Aangifte doen van de diefstal was zinloos. Er is zelfs nooit proces-verbaal op gemaakt. De politie was op de hoogte of betrokken bij de inbraak. Ook zijn diverse van onze medewerkers van of naar kantoor aangevallen door onbekenden.”
Over een paar maanden gaat u terug. Vreest u repercussies?
“Toen ik Oeganda verliet vroeg een douanier: ‘Is homoseksualiteit een recht of een misdaad?’ Waarom wordt dat gevraagd? Dat is heel intimiderend. Ze houden me in de gaten. Dus als ik terug ga, vrees ik diezelfde vraag weer te krijgen.”
Lees ook:
David is banger dan ooit, door homojacht in Oeganda.
Homoseksuelen in Afrika zitten in een benarde positie. Homoseksualiteit is in de meeste landen strafbaar. In Kenia laat openlijk homo David Kuria zich niet intimideren.
