Onder de duizenden Russen die zijn gevlucht naar Turkije zijn ook stand-upcomedians. In een zaaltje in Istanbul maken ze de grappen over Poetin en de oorlog die ze thuis in Rusland niet meer konden maken.
Nog voor de stand-upcomedyshow in een rokerige bovenzaal in Istanbul goed en wel begonnen is, roept iemand grappend achter in de zaal: “Poetin is dood!” Gelach vanuit het publiek. “Daar gaan we voor applaudisseren”, zegt de zogenoemde MC, de presentator die de avond aan elkaar praat. De toon is gezet voor de rest van de avond, regelmatig wordt de draak gestoken met president Vladimir Poetin en de overige kopstukken van het Kremlin.
Een andere grap gaat over beslommeringen waar Russen in Turkije mee te maken krijgen. Zo was komiek Maks op zoek naar een appartement. De eigenaar vroeg waar hij vandaan kwam. “Ik antwoordde dat ik uit Rusland kom. Hij zei: ‘Ah, Rusland, ik hou van Poetin!’ Oh fuck it, niet weer, dacht ik. Hij had moeten zeggen: ‘Oh, Rusland, ik hou van Navalny’, dan had ik de flat wel willen huren”, verwijzend naar oppositieleider Aleksej Navalny.
Overwegend jong publiek
Zo staan negen verschillende komieken vanavond op het kleine podium van café Arsen Lupin in een uitgaansstraat vlak bij het centrale Taksimplein in Istanbul. Allemaal zijn ze afkomstig uit Rusland, net als het overwegend jonge publiek. De meesten zijn Rusland ontvlucht sinds het buurland Oekraïne binnenviel. Een paar weken geleden kwam er nog een tweede uittocht richting Turkije op gang, nadat een grote mobilisatie werd aangekondigd.
De 31-jarige Denis Smirnov is een van de comedians die vanavond optreedt. Hij kwam met vrouw en kat in april naar Istanbul, een plan dat ze al voor de oorlog hadden gemaakt omdat ze geen toekomst voor zichzelf zagen in het Rusland van Poetin.
Tussen het begin van de oorlog en zijn vertrek uit Moskou was het voor Smirnov lastig om gewoon door te gaan met zijn comedyshows, die hij ook op YouTube plaatst. Hij worstelde met de positie van een Russische grappenmaker, terwijl er verschrikkelijke dingen in Oekraïne gebeurden. “Drie maanden heb ik nagedacht of het gepast was om gewone algemene grapjes te uploaden, want de grappen gingen over alledaagse dingen, over bezorgkoeriers bijvoorbeeld”, vertelt hij.
Een moment van plezier onder de grond
Het was zijn vrouw die hem er uiteindelijk van overtuigde dat ook in donkere tijden mensen af en toe gewoon willen lachen. Dus plaatste Smirnov zijn video online, met een disclaimer erbij. De reactie die hem het meest bijbleef was van een Oekraïner die in een schuilkelder zat en hem bedankte voor een moment van plezier onder de grond.
In Istanbul kan hij wel vrijuit grappen maken en de oorlog bekritiseren, iets wat in Rusland zo goed als onmogelijk was: “Nu kan ik doen en zeggen wat ik wil”. Hij vertelt dat hij niet altijd meer voor de makkelijke grappen gaat, maar mensen met zijn show ook wil laten nadenken over wat er nu in Rusland gebeurt. Wat soms ongemakkelijke stiltes oplevert. “Dat doe ik om het publiek te straffen als ze te neutraal zijn en gewoon doorgaan met hun leven alsof er niks aan de hand is”, verklaart hij.
De laatste tijd zijn politieke grappen lastiger, merkt Smirnov. Sinds de mobilisatie zijn er ook Russen naar Turkije gekomen die niet per se tegen de oorlog zijn, maar zelf niet naar het front willen. Onbegrijpelijk, vindt de komiek. “Ik snap niet hoe mensen kunnen zeggen dat ze neutraal zijn. Je vindt grappen over het Kremlin en Rusland niet leuk, maar waarom ben je hier dan? Negeer je dan nog steeds de reden waarom je weggegaan bent?”
Een politieke boodschap overbrengen
Deze avond is het publiek Smirnov echter goedgezind. Hij wordt met veel enthousiasme aangekondigd en het publiek begint te joelen. Smirnov springt het podium op. Als hij eenmaal de microfoon in zijn hand heeft, is hij gefocust en kijkt het publiek met een serieuze blik aan. Geen goedkope of makkelijke grappen, maar hij probeert een politieke boodschap over te brengen, op een grappige manier.
De hele wereld weet inmiddels hoe belangrijk het is om af en toe te veranderen van president, begint Smirnov. “Net zoals je geregeld schoon ondergoed moet aantrekken. Soms heb je het zelf niet door, maar mensen rondom je zullen het beginnen op te merken dat er iets mis is.” De zaal lacht, Smirnov lacht mee.
Smirnov was de favoriet van de avond, zegt Roman, die een maand geleden net als veel andere mannen de mobilisatie ontvluchtte. De politieke grappen van Smirnov doen de 32-jarige Rus goed: “Om wat verlichting te voelen over de huidige situatie moet je af en toe even lachen.”
Gearresteerd in Sint-Petersburg
Voor de Russische Yana (31) is stand-upcomedy een manier om de hele situatie te verwerken. In maart protesteerde ze in Sint-Petersburg tegen de oorlog, werd gearresteerd en bracht vervolgens twee dagen in de cel door. Sindsdien voelde Rusland niet meer veilig en dus vertrok ze in mei naar Istanbul: “Bijna het hele publiek denkt de hele tijd aan de oorlog en alles eromheen, het is de reden waarom we hier in Turkije zijn. Het is fijn om af en toe te kunnen lachen om de moeilijke dingen in het leven”, zegt ze over de show.
Helemaal achter in de zaal, in haar eentje, zit Kira Dolochava op een barkruk te luisteren, terwijl de MC opnieuw Poetin op de hak neemt. Dolochava is afkomstig uit Kiev en woont sinds 2015 in Istanbul. Ook als Oekraïense geniet ze van de avond. “Het is een gevoelig onderwerp voor mij, maar ik zie dat de komieken en het publiek Poetins politiek niet steunen. Dat geeft mij hoop.”
De volledige namen van Yana en Roman zijn bekend bij de hoofdredactie.
Lees ook:
In Oekraïne zijn grappen en spot onmisbaar. ‘Humor neemt onze angst en onze stress weg’
Met talloze grappen en eindeloze internetmemes houden de Oekraïners de moed erin. Humor is ook in tijden van oorlog broodnodig, zegt cabaretier Mark Koetsevalov. ‘Als tranen dichtbij zijn, is de lach nooit ver weg.’
