In het derde plan voor Noord-Ierland sinds brexit draait het om vertrouwen

Als alles goed gaat, liggen straks in de supermarkten in Belfast weer dezelfde bleke worstjes als in de supermarkt in Leeds. Dan kun je er in de apotheek dezelfde state-of-the-art-medicijnen krijgen als in Londen en kunnen honden uit het Noord-Ierse Ballymena gewoon met hun chip en hun baasje op de pont naar het Britse eiland.

Dat dit allemaal eerst niet kon, was het gevolg van de afspraak die de eerdere premier Boris Johnson met de EU maakte. Die zorgde ervoor dat het ene kleine stukje van het Verenigd Koninkrijk dat op het Ierse eiland ligt, Noord-Ierland, douanetechnisch gezien bij de EU ging horen. De grens lag in de Ierse Zee.

Het bleek in de praktijk een zo goed als onwerkbare oplossing voor een probleem waar een reeks Britse premiers rond brexit mee worstelden. Johnson wilde er later zelf ook weer vanaf, maar verdween van het leiderstoneel voor hij kon doorzetten.

Pakjes naar familieleden

Nu ligt er een nieuw plan, dat maandag werd gepresenteerd door de Britse premier Rishi Sunak en Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in Windsor. In dat plan blijft de grens in de Ierse Zee, maar geldt die grens alleen voor goederen die bedoeld zijn voor de EU of daarvandaan komen. Die moeten via de ‘rode route’: de douane. Spullen voor de Noord-Ierse supermarkt kunnen langs de groene weg, zonder controle.

Sunak en Von der Leyen presenteerden maandag een lange lijst van verbeteringen voor Noord-Ierse burgers, die nu bijvoorbeeld problemen hebben met het sturen van pakjes naar familieleden of het ontvangen van online bestellingen uit het Verenigd Koninkrijk. Dat zal, mochten deze plannen doorgaan, allemaal beter worden.

Als je een scorelijst zou bijhouden, zou je kunnen zeggen dat de EU punten heeft verloren aan de Britten. Groene en rode routes stammen al uit een Brits plan uit 2019, maar destijds liep de EU er niet bepaald warm voor. Of het feit dat er op alcohol in Noord-Ierland geen Brusselse btw-tarieven meer zullen worden geheven. Het was een diepe Noord-Ierse wens die eerder onmogelijk leek, maar nu uitkomt.

Praktische problemen oplossen

Waarom? Vanwege, ten eerste, een nieuwe sfeer van wederzijds vertrouwen dat onder drie eerdere Britse premiers - Theresa May, Boris Johnson en Liz Truss - volstrekt ontbrak. Onderhandelaars in Brussel konden bij geen van drieën ooit ontcijferen wat nu precies hun plannen waren. Rishi Sunak kon dat beter duidelijk maken: die wilde voornamelijk praktische problemen oplossen voor zijn burgers in Noord-Ierland, maar zag het hele Britse EU-uittreden als een voldongen feit.

Sunak kon leven met de waarborgen die de EU eist: dat het mee mag kijken in de douanesystemen van het VK, om zo te controleren of alles met die groene en die rode routes gaat zoals afgesproken. En dat er hevige boetes komen als de regels ontdoken worden.

En vooral: dat het Europese Hof van Justitie in Luxemburg altijd het laatste woord zal hebben, mocht er ruzie zijn. Dat is al heel lang een pijnpunt voor de Britten, die daaruit opmaken dat de EU-wetten uiteindelijk toch ook voor hen zullen blijven gelden. Het blijft zo.

Een overduidelijke geste

De onderhandelaars vonden er een oplossing voor: mocht er inderdaad wetgeving uit Brussel komen die heel naar uitpakt voor de bewoners van Noord-Ierland, dan kunnen die aan een soort noodrem trekken. In dat geval wordt de nieuwe wet even buiten werking geplaatst tot de regering in Londen zich erover heeft gebogen. Het is een overduidelijke geste richting de Noord-Ierse Unionisten, die ieder greintje verschil tussen Belfast en Londen verfoeien.

Het nieuwe ‘Windsor-akkoord’ moet nog worden goedgekeurd door parlementen aan beide zijden van het Kanaal, maar er spreekt duidelijk uit dat de EU en het VK de brexit-perikelen achter zich willen laten, nu er oorlog woedt in Oekraïne waar ze samen op moeten reageren.

Dat bleek al uit de persconferentie van Sunak en Von der Leyen, die allebei zo vaak ze konden de woorden ‘samen’ en ‘vertrouwen’ lieten vallen. Maar ook uit het persmateriaal van de Europese Commissie, waar om en nabij pagina 7 een woordcombinatie staat die in eerdere brexit-onderhandelingen nooit viel. ‘In goed vertrouwen’, staat daar. De alinea gaat over eventuele toekomstige problemen. Die zullen er vast komen. Dan zullen “het Verenigd Koninkrijk en de EU samen zoeken naar de beste oplossing”.

Lees ook:

Een ‘doorbraak’ over Noord-Ierland, maar wat vinden de unionisten?

De nieuwe brexitdeal tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie is een succes voor premier Rishi Sunak. Maar één probleem blijft: hij moet de Noord-Ierse unionisten erachter krijgen.