In het aan sociale media verslaafde Nigeria is nepnieuws de grootste bedreiging voor de democratie

Volgende maand gaat Nigeria naar de stembus. Nepnieuws speelt een grote rol in de verkiezingscampagnes. Factcheckers pogen deze stroom van desinformatie te keren. ‘Het is hier de grootste bedreiging van de democratie.’

Enkele maanden terug ging een foto rond op sociale media in Nigeria. Senator Kashim Shettima, die een gooi doet naar het vicepresidentschap, hurkte daarop gezellig naast een stel Boko Haram-strijders. De foto bleek bewerkt, en bovendien ging het hier helemaal niet om terroristen, maar om onschuldige herders.

Overduidelijk nepnieuws. Maar zo’n gemaakte vlek is moeilijk schoon te vegen: nergens ter wereld scrollen en swipen gebruikers zoveel langs berichten op sociale media als in Nigeria, aldus het Duitse databedrijf Statista. En steeds meer Nigerianen halen hun nieuws van kanalen als Twitter, Facebook en Instagram.

Nigeria, met dik 200 miljoen inwoners ruimschoots het meest bevolkte land van Afrika, gaat over een maand naar de stembus. De belangen zijn groot: de zittende president Muhammadu Buhari kan niet worden herkozen. En het land, dat te maken heeft met groeiende werkloosheid, een kwakkelende economie en aanhoudende terreurdreiging en wetteloosheid in het noordoosten, snakt naar verandering.

Bovendien ligt de uitslag dit keer vooraf verre van vast – er is geen overduidelijke favoriet. Sterker: niet twee, maar drie verschillende kandidaten hebben gezien de peilingen goede kansen op het hoogste ambt.

Stortvloed van desinformatie

Er staat dus nogal wat op het spel, vertelt journalist Kemi Busari vanuit Abuja. Die spanning maakt, volgens Busari, dat de grootste bedreiging voor het democratisch proces niet schuilt in de aanhoudende terreurdreiging, tribale verdeeldheid of de enorme logistieke uitdagingen om de verkiezingen te regelen. Nee, de grootste bedreiging is het gif van nepnieuws, zegt de journalist, die zich voor het factcheck-collectief Dubawa inzet om de stortvloed aan desinformatie te bestrijden.

Sociale media speelden de afgelopen twee of drie verkiezingen al een grote rol in de verkiezingscampagnes, vertelt hij. “Maar dat is nu enorm toegenomen. Alle campagnebijeenkomsten worden live uitgezonden via Twitter, Facebook en Instagram. En iedereen zoekt op die kanalen naar politiek nieuws. Elke dag is er wel een politiek onderwerp trending waar iedereen bovenop springt.”

Dat ziet ook IT-ondernemer Toyosi Akerele-Ogunsiji. “Dit zullen de zwaarst bevochten verkiezingen in de geschiedenis van Nigeria zijn”, zegt ze vanuit Lagos. “Meer dan ooit zijn jongeren ermee bezig, en die zijn extra ontvankelijk voor nepnieuws.” Zoals de president van Ghana, die zijn steun uitspreekt voor een van de presidentskandidaten. Kanshebber Peter Obi die banden met separatisten zou hebben. Allemaal niet waar.

“We zien bijvoorbeeld nagemaakte persberichten rondgaan. Er zijn valse meldingen over aanslagen bij stembureaus, die mensen moeten ontmoedigen om te gaan stemmen en waarmee uitslagen kunnen worden gemanipuleerd. Er komen talloze bewerkte filmpjes en foto’s van politici voorbij.”

Populaire influencers ingeschakeld

Volgens Busari wordt een groot deel van dergelijk nepnieuws rondgepompt door enthousiaste aanhangers zelf. Maar dat niet alleen: de BBC onthulde onlangs hoe politieke partijen in Nigeria doelbewust populaire influencers betalen om nepnieuws over politieke tegenstanders te verspreiden.

Dubawa, het journalistiek collectief waar Busari voor werkt, zet zich in verschillende West-Afrikaanse landen in om de stroom aan onzin te keren. “We proberen zo snel mogelijk via sociale media tegengas te bieden. We hebben feitenkaartjes klaarstaan over allerhande onderwerpen, die we snel kunnen verspreiden als we een onderwerp voorbij zien komen. We werken ook samen met andere media. Tijdens politieke debatten houden we via sociale media en liveblogs een factcheck bij: klopt het wel allemaal wat er gezegd wordt?”

Akerele-Ogunsiji lanceerde vorige week met haar bedrijf de app Run-Am, waarmee gebruikers direct kunnen zien of nieuwsverhalen die ze op sociale media tegenkomen te verifiëren zijn of niet. Dat doet de app op basis van machine learning, vertelt ze. “Kunstmatige intelligentie checkt direct waar een foto vandaan komt, en of die wel bij het verhaal hoort dat die zegt te vertellen. Ook kunnen mensen zelf informatie doorgeven, wat onze app alleen maar efficiënter maakt.”

Zwaar gepolariseerd land

De stroom aan desinformatie vormt niet alleen een gevaar voor het democratisch proces in hun sterk gepolariseerde land, zeggen de twee. “Voor het eerst hebben we kansrijke kandidaten van de drie grote stammen in Nigeria: Yoruba, Igbo en Hausa. Iedereen springt bovenop die sentimenten”, zegt Busari. “Dat kan in ons zwaar gepolariseerde land maar zo tot geweldsuitbarstingen leiden. Zeker deze verkiezingen. In het verleden was het simpel: in het ene stemhokje stemde iedereen op die partij, een dorp verderop op de andere. Maar nu staat iedereen door elkaar.”

Die stroom aan nepnieuws wakkert de haat en nijd aan die toch al onder de oppervlakte sluimeren, vreest Busari. “We hopen dat het goed gaat. Maar de sfeer is gespannen. De mogelijkheid is er altijd.”

Lees ook:

In Nigeria dreigt heel veel geld waardeloos te worden door verplichte briefjeswissel

De Centrale Bank van Nigeria heeft inwoners van het land zes weken de tijd geven hun contanten te wisselen voor nieuwe versies van de meest waardevolle briefjes. Alleen blijkt dat nieuwe geld er in veel gevallen niet te zijn.