ReportageNationalisme
In grensdorp Jedburgh wil lang niet iedereen een onafhankelijk Schotland: ‘Ik voel me meer Brits dan Schots’
In Schotland neemt de steun voor onafhankelijkheid nog altijd toe. Maar in Jedburgh, vlakbij Engeland, is de bevolking verdeeld. ‘Mijn zoon verkoopt zijn meeste schapen over de grens.’
De imposante abdij in het Schotse plaatsje Jedburgh deed in het verleden vaak dienst als geïmproviseerd legerfort. Nu baden haar ruïnes echter vredig in de gouden gloed van de zachte winterzon. Het echtpaar Matt en Moira Fleming, beiden achterin de zeventig en gepensioneerde historici, schuifelen er warm ingepakt langs. Sommige delen van het pad zijn door de vorst glad geworden. De kou bijt zich in hun vingertoppen. Normaal bieden zij hun gratis toeristische stadswandelingen vooral in de zomer aan.
Jedburgh ligt tussen Edinburgh en Newcastle, niet ver van de Schots-Engelse grens. “Om dit deel van Schotland is veel gevochten”, vertelt Moira. “De Schotse koning David I bouwde de abdij in 1138 vooral om de koning van Engeland te laten zien: dit is een ontwikkeld en christelijk land, tot hier en niet verder met je militaire expedities.” De Engelsen hebben volgens haar altijd het gevoel gehad dat zij Schotland ‘erbij’ moesten hebben om het eiland ‘compleet’ te maken. En dus bestond er lange tijd veel militaire spanning. Zeker in de zestiende eeuw vochten Engeland en Schotland heel wat veldslagen met elkaar uit. Jedburgh lag altijd middenin dat spanningsveld.
“Als het Engelse leger door Jedburgh kwam, viel het ook de abdij aan”, haakt Matt in. Het echtpaar Fleming is een goed geolied vertelduo. De twee vullen elkaar naadloos aan en interrumperen de ander slechts heel soms, met een kort ‘Excuse me, my love’. “In de abdij lag veel goud”, legt Matt uit. “En van het lood op het dak konden de Engelsen munitie maken.” Alleen in de zestiende eeuw al werd Jedburgh drie keer aangevallen en grotendeels platgebrand. Maar daarna bouwden de inwoners alles telkens weer op. Want de Schotten gaven zich nooit over. Hij lacht. “We zijn een koppig volk.”
Nationalisten willen nieuwe volksraadpleging
Dat blijkt ook de laatste jaren weer. Schotland besloot in 1707 weliswaar om samen met Engeland en Wales op te gaan in Groot-Brittannië – en later met Noord-Ierland erbij in het huidige Verenigd Koninkrijk – maar de roep om Schotse onafhankelijkheid verdween nooit helemaal. Sterker nog, hij zwelt deze eeuw juist weer aan. En al draaide een referendum in 2014 uit op een nee-stem, de Schotse nationalisten willen nu alweer een nieuwe volksraadpleging. De brexit in 2020 veranderde de situatie, stellen zij. Sinds het VK de Europese Unie verliet – tegen de zin van de meeste Schotten in – zou een meerderheid van de bevolking wél voor onafhankelijkheid kiezen.
In Jedburgh, en de omringende plattelandsregio Scottish Borders, is de steun voor onafhankelijkheid echter traditioneel kleiner dan in de rest van Schotland. “We zijn hier een totaal andere soort”, lacht Sandy Scott. Hij zit, halverwege de route van echtpaar Fleming, in brasserie Simply Scottish koffie te drinken met Scott Hamilton. De twee zitten namens Jedburgh in het gemeentebestuur van Scottish Borders. Beiden zijn lid van de Conservatieve Partij. En allebei zijn ze tegen onafhankelijkheid. “Maar deze hier naast me is wel drie keer jonger dan ik”, zegt de 81-jarige Sandy Scott. “Al op zijn negende hielp hij ons flyeren – dat geloof je toch niet? Hij heeft ook een belangrijkere rol in het gemeentebestuur, hoor. Ik zet mij vooral in voor kleine dingen: dat het vuilnis wordt opgehaald en zo.”
Hamilton (26) lacht ontspannen. “Sandy is een beetje de vader, de nestor, van onze gemeenteraad”, grapt hij. Maar snel daarna wordt hij serieus. Want het onafhankelijkheidsdebat is ook in Scottish Borders giftig geworden, verzekert hij. “Tegenwoordig moet je oppassen wanneer je met politieke folders langs de deuren gaat. Als je tegen onafhankelijkheid bent, krijgt je lelijke verwensingen naar je hoofd. Mensen doen hun best om je minder Schots te laten voelen.”
Bewaakte grensovergang
Dat komt volgens hem door de Schotse Nationale Partij (SNP), die sinds 2007 de Schotse deelregering in hoofdstad Edinburgh leidt. Die blijft maar hameren op het belang van onafhankelijkheid. Ook na het verloren referendum in 2014. “Zij heeft vooral de jeugd geradicaliseerd”, vult Sandy Scott aan. “Ik voel mij meer Brits dan Schots. Maar dat mag haast niet meer. Dan ben ik een landverrader.”
Toch hebben veel mensen in het zuiden van Schotland een nauwere band met Engeland dan met Glasgow of de Schotse Hooglanden, zegt Hamilton. Onafhankelijkheid, en dientengevolge vijftien kilometer ten zuiden van Jedburgh een bewaakte grensovergang, zou volgens hem een ramp zijn. Scott knikt. “Ik heb veel familie in Engeland”, vertelt hij. “Mijn kinderen gingen in Newcastle naar de universiteit. Sportfans in deze regio gaan graag naar de rugbywedstrijden van de Newcastle Falcons en het voetbal van Newcastle United. Met de vossenjacht steken we regelmatig, zonder het te merken, de nu nog onzichtbare grens over. En mijn zoon, die mijn boerderij enkele jaren geleden overnam, verkoopt de meeste van zijn schapen in Engeland. Dit zou allemaal moeilijker worden met de komst van een harde grens.”
Hamilton vreest dat afscheiding ook de verlenging van de spoorlijn uit Edinburgh nóg moeilijker zou maken. Hij en de gemeenteraad strijden er al jaren voor om de lijn vanuit het huidige Schotse eindpunt Tweedbank door te trekken: via Scottish Borders naar Carlisle in Engeland. “Dat zou zo veel voordelen bieden voor deze regio”, verzucht hij. Maar zelfs nu is het al bijna onmogelijk om iedereen aan beide zijden van de grens om tafel te krijgen. “Je krijgt het gevoel dat alleen al het feit dat het onafhankelijkheidsdebat maar blijft aanhouden tegenwerkt. Het is alsof niemand elkaar nog wat gunt.”
Economische schade
De twee staan op. Ze verlaten Simply Scottish en lopen naar cadeau- en kantoorartikelenwinkel Taylor’s of Jedburg. Daar maken ze een praatje met James Taylor. De 64-jarige winkeleigenaar denkt dat weinig middenstanders in Scottish Borders blij zouden zijn met Schotse onafhankelijkheid. Zelf haalt hij de helft van zijn artikelen uit Engeland. “De transportkosten daarvan zullen bij de komst van een bewaakte grensovergang stijgen.” Taylor vermoedt dat veel bedrijven bij onafhankelijkheid naar Engeland zullen vertrekken. “We hebben nu al het gevoel dat deze streek qua investeringen wordt genegeerd. Dat zal vast alleen maar erger worden als hier vlakbij een harde grens komt te liggen.”
Want feit is dat ruim 60 procent van alle Schotse export is bestemd voor de rest van het VK en dat Schotland ook twee derde van zijn import daarvandaan haalt. Tegenstanders van onafhankelijkheid waarschuwen daarom steevast voor de economische schade. “Waarop wil de onafhankelijke Schotse regering dan gaan bezuinigen?”, vraagt Scott met spot in zijn stem. Maar voorstanders van onafhankelijkheid wijzen op hun beurt op de opbrengsten van de oliewinning en van windenergie, twee Schotse economische goudmijnen, waarvan veel inkomsten nu wegvloeien naar de staatskas in Londen.
Hamilton neemt afscheid van Scott. Hij vindt het jammer dat veel Schotse nationalisten doen alsof Schotland ooit door Engeland is gekoloniseerd. Dat wil hij op de valreep nog graag kwijt. “We zijn in 1707 vrijwillig opgegaan in Groot-Brittannië”, benadrukt hij. “We waren zo goed als failliet. We moeten onthouden dat het huidige Schotland zonder Engeland nooit had bestaan.”
Engeland is als je broer
Verderop in de straat staat, voor de ingang van de supermarkt, de lokale doedelzakband te spelen. De twee weglopende raadsleden lijkt de muziek nauwelijks op te vallen. Maar een Schotser tafereel is toch haast niet denkbaar. Al blijkt ook bandleider Tosh MacDonald juist tegen onafhankelijkheid. “Natuurlijk ben ik trots dat ik Schot ben”, zegt hij iets later, als de tonen van de doedelzakken zijn uitgestorven. “Maar ik ben er even trots op dat Schotland tot het Verenigd Koninkrijk behoort.”
Uiteraard, hij genoot ervan toen Engeland onlangs op het WK voetbal werd uitgeschakeld. Vooral als hij lacht heeft de 61-jarige MacDonald veel weg van voormalig Jiskefet-acteur Michiel Romeyn. “Maar Engeland is als een broer”, zegt hij. “Je zit hem vaak te sarren. Maar als iemand anders hem aanvalt, verdedig je hem direct.” Toch gaat hij discussies over het onderwerp liever uit de weg. “Dat doet bijna iedereen hier in het dorp”, zegt hij. “Het ligt gevoelig. Het onderwerp is zo’n splijtzwam.”
Gidsenduo Matt en Moira Fleming zijn tegen die tijd de doedelzakspelers op hun rondleiding allang gepasseerd. Smakelijk vertellend over middeleeuwse martelpraktijken, de Jedburghse vorming van schrijver Walter Scott – auteur van Ivanhoe – en de romantische escapades van dichter Robert Burns in de plaats, zijn zij uitgekomen bij hun eindpunt: het verblijf van koningin Maria I van Schotland.
Deze legendarische Schotse koningin was in 1544 en 1545 met succes uit de klauwen van de Engelse koning Henry VIII gehouden. Die had haar destijds, als 2-jarig kind, met geweld willen dwingen te trouwen met zijn zoontje Edward (8 jaar). Met het huwelijk wilde hij van Schotland en Engeland één rijk maken. Het leidde tot een van de oorlogen die de abdij van Jedburgh grotendeels in de as legde. In 1566 kwam Maria, inmiddels volwassen, in het plaatsje op bezoek. Ze viel er van haar paard. Tijdens haar herstel logeerde ze in het torenhuis dat Matt en Moira Fleming nu aanwijzen.
Een hele zachte grens
Toch liep het uiteindelijk alsnog slecht af met Maria van Schotland. Ruim twintig jaar later werd ze op bevel van de Engelse vorstin Elizabeth – haar nicht nota bene – onthoofd. Het echtpaar Fleming – vurig voorstander van een onafhankelijk Schotland – denkt niet dat zulke bloeddorstige vijandigheid snel zal terugkeren als Schotland zich afscheidt. “Het is nu niet Schotland tegen Engeland, maar Schotland tegen de Britse regering”, legt Moira uit. “Als die regering meewerkt, kan Schotland heel goed een zichzelf besturend land worden zonder zijn nauwe banden met Engeland te verliezen. Wij Schotten willen helemaal geen harde grens hier vlak onder Jedburgh, maar een heel zachte. Eentje die je nauwelijks opmerkt, zoals die al bestaat tussen Ierland en Noord-Ierland.”
Maar ze kijkt zorgelijk. “Nou ja”, legt ze uit. “Je voelt gewoon aan alles dat de Britse regering er alles aan zal doen om het ons zo moeilijk mogelijk te maken, als Schotland onafhankelijk wordt. Ze zal vol inzetten op een zo hard mogelijke grens. Zeker de huidige Conservatieve Britse regering.”
Groeiende steun voor Schotse onafhankelijkheid
De steun voor onafhankelijkheid in Schotland neemt nog altijd toe. In een recente peiling lijkt er intussen daadwerkelijk een meerderheid voor te vinden in het land. Hoe de verhoudingen in Jedburgh, met 3860 inwoners, exact liggen is onbekend. Maar van de drie raadsleden die het dorp vertegenwoordigen in het bestuur van gemeente Scottish Borders zijn er twee afkomstig van de Conservatieve Partij (die tegen onafhankelijkheid is) en één van de Schotse Nationale Partij (SNP).
Pam Brown, het raadslid van de linkse SNP, kon niet bij het interview met Sandy Scott en Scott Hamilton zijn. Wel laat zij via e-mail weten dat zij denkt dat het feit dat ‘Schotland als land niet voor de brexit heeft gestemd’ een grote invloed heeft gehad op de groeiende steun voor onafhankelijkheid. Een onafhankelijk Schotland kan zijn economie volgens haar juist beter ontwikkelen en daarmee ‘eerlijker’ maken door de rijkdom meer gelijk te verdelen.
Waarschuwingen dat onafhankelijkheid de economie zal schaden, zoals die veelvuldig klonken rond het referendum van 2014, noemt zij ‘bangmakerij’. Ook de gevolgen voor de lokale economie van Jedburgh zullen, hoe dicht het dorp ook tegen de Engelse grens ligt, volgens haar niet nadelig zijn. “Andere onafhankelijke landen gaan ook zonder problemen met zulke situaties om.”
Lees ook:
Jong Schotland wil onafhankelijkheid, ondanks verbod op referendum
Van het Britse hooggerechtshof mag Schotland geen nieuw onafhankelijkheidsreferendum organiseren. Maar Schotse activisten geven niet op. ‘Uiteindelijk is onafhankelijkheid onvermijdelijk.’
De dood van de Queen verenigt de Schotten, al hebben die met de monarchie niet zo veel op
De kist van koningin Elizabeth II trok maandag door de straten van Edinburgh. De monarchie is in Schotland niet populair. Toch was het druk. ‘Haar dood verenigt de stad.’
