Oorlog in Oekraïne
IAEA-waarnemers moeten balanceren bij de kerncentrale in Zaporizja
De spreekwoordelijke mist van de oorlog ontneemt het zicht op wat er precies gebeurt rond de kerncentrale van Zaporizja. Internationale waarnemers hebben beperkte middelen om te voorkomen dat de mist een radioactieve wolk wordt.
Vier uur heeft Rafael Grossi, het hoofd van het Internationaal Atoomagentschap IAEA, donderdag kunnen rondlopen in de kerncentrale van Zaporizja. Dat was lang genoeg om te beamen dat de centrale beschadigd is door de voortdurende gevechten. Maar wie daarvoor verantwoordelijk is, dat kon zijn veertien man sterke team niet vaststellen. Dat zei Grossi na zijn terugkeer in Zaporizja, de stad die – anders dan de centrale op 50 kilometer verderop – nog in Oekraïense handen is.
Oekraïne en Rusland beschuldigen elkaar. Wellicht kunnen de vijf IAEA-waarnemers die in de centrale zijn achtergebleven daarover wel iets rapporteren, maar zij zijn ingenieurs, geen militaire experts. Hun primaire taak is verslag uitbrengen over zaken als naleving van veiligheidsvoorschriften, de staat van de systemen, apparatuur en voorraden.
Hoe lang de waarnemers zullen blijven is onduidelijk. Grossi wil een permanente aanwezigheid: “Het IAEA is nu daar, in de centrale, en het gaat niet weg, het zal daar blijven.” Russische zegslieden hebben herhaaldelijk benadrukt dat het IAEA alleen even op bezoek kwam, maar de Russische ambassadeur bij de IAEA in Wenen, Michail Oeljanov, zei vrijdag dat twee waarnemers in de centrale gestationeerd zullen blijven.
Druk
De IAEA-missie kwam tot stand na maandenlange druk op Rusland, dat de centrale begin maart veroverde. President Poetin stemde vorige maand toe, in een gesprek met de Franse president Macron.
Lang is gebakkeleid over hoe dat moest. Het IAEA stelde zich achter de Oekraïense eis dat de missie niet zou vertrekken vanuit bezet gebied, wat impliciete erkenning van het Russische gezag over de centrale zou inhouden. Dat betekende wel dat de delegatie vanaf Zaporizja over een weg moest reizen die permanent onder vuur ligt. Ook donderdag werd er zwaar gevochten, waardoor één reactor moest worden stilgelegd. De Russen beweerden dat ze zestig Oekraïense commando’s hadden uitgeschakeld die een sabotage-actie op de centrale wilden uitvoeren.
Liegen, manipuleren en verdraaien
De IAEA’ers zullen moeten balanceren om geen partij te worden in het conflict. Oekraïne vreest dat Rusland hen gebruikt om te ‘bewijzen’ dat Oekraïne de centrale bestookt. “De Russen liegen, manipuleren en verdraaien de werkelijke gang van zaken bij de kerncentrale”, waarschuwde het Oekraïense atoomagentschap Energodar. De Russen bepaalden wat de delegatieleden zagen, en hadden geïntimideerde werknemers en omwonenden opgetrommeld om met hen te praten, aldus de Oekraïners.
En, zo benadrukte de Oekraïense president Zelenski, alleen pro-Russische journalisten mochten daarvan verslag doen. Die filmden overigens wel de militaire trucks die de Russen in de centrale hebben geparkeerd, in strijd met de veiligheidsvoorschriften. Maar Grossi’s woorden na afloop van het bezoek pasten zeker goed in het Russische mediaverhaal: “De belangrijkste dingen die ik moest zien, heb ik gezien, en de uitleg was heel helder”, zei het IAEA-hoofd.
Menselijk schild
Hoeveel (of hoe weinig) IAEA’ers er ook in de centrale zullen achterblijven, te hopen valt dat ze, al was het maar door een soort menselijk schild te vormen, de vechtende partijen met hun aanwezigheid tot matiging dwingen. Daar was vrijdag nog niets van te merken, in de buurt werd weer zwaar gevochten.
Terugtrekking van alle troepen en een gedemilitariseerde zone rond de centrale, zoals VN-chef António Guterres bepleit, zou natuurlijk beter zijn. Maar om dat af te dwingen met een VN-troepenmacht is instemming van de Veiligheidsraad nodig, waarin Rusland een vetorecht heeft.
Met de kerncentrale heeft Moskou een middel in handen waarmee het Oekraïne en de internationale gemeenschap kan chanteren, en Oekraïne kan beroven van 20 procent van zijn elektriciteit. Het is onwaarschijnlijk dat Moskou dat middel opgeeft.
Lees ook:
Dit kan er allemaal misgaan bij kerncentrale Zaporizja
Na maanden aandringen kan het Internationaal Atoomenergieagentschap eindelijk naar de kerncentrale Zaporizja in Oekraïne. Welke risico’s spelen daar?
De Zaporizja-kerncentrale kan helemaal niet ontploffen, denken ze in Nikopol
Het Internationaal Atoomenergieagentschap waarschuwt voor een nucleaire ramp in Oekraïne. Rond de Zaporizja-kerncentrale in door Rusland bezet gebied wordt flink geschoten, getuigen de bewoners van Nikopol aan de overkant van de rivier.
