Hoe eurogroepbaas Donohoe het EU-noodfonds eindelijk wist te hervormen: ‘Ik begrijp de gevoeligheden van de zuinige landen’

Het was een mooie week voor Paschal Donohoe. De Ierse voorzitter van de eurogroep (dat selecte gezelschap van de ministers van financiën van de negentien eurolanden) werd maandag bedolven onder de loftuitingen nadat er een akkoord was bereikt over hervorming van het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), het noodfonds dat tijdens de eurocrisis werd opgericht om noodlijdende landen overeind te houden. Straks krijgt dat ESM meer geld onder zijn hoede en een bredere rol, ook bij onverhoopte nieuwe bankencrises.

Over die hervorming is jarenlang gebakkeleid. Vorig jaar december beet Donohoe’s voorganger, de Portugees Mario Centeno, zijn tanden er nog op stuk, vooral wegens het tegenstribbelende Italië. Het akkoord geldt als een belangrijke versterking van de Europese bankenunie, waaraan al jarenlang (in een soms tergend traag tempo) wordt gebouwd.

“Zonder zijn sturing, zijn inclusiviteit en zijn toewijding zou dit akkoord veel moeilijker zijn geweest”, zo werd Donohoe de hemel in geprezen door Eurocommissaris Paolo Gentiloni (economie). Ook zijn Nederlandse ambtgenoot Wopke Hoekstra was vol lof over het leiderschap van de Ier.

Daags na dat akkoord sprak de 46-jarige Donohoe (per beeldverbinding vanuit Dublin) met vijf EU-correspondenten uit de landen die dit jaar bekend (of berucht) werden als de ‘frugals’, de zuinigerds: naast Nederland zijn dat Oostenrijk, Denemarken en Zweden, waarbij Finland zich soms aansloot.

Is het deze week bereikte ESM-akkoord niet paradoxaal? Op dit moment maakt geen enkel land aanspraak op de ESM-miljarden. Maar als de eurozone zou worden geraakt door een nieuwe schuldencrisis, dan zijn die fondsen misschien bij lange na niet genoeg.

“De belangrijkste ontwikkeling van 2020 is hoe individuele overheden – daartoe in staat gesteld door de EU en de Europese Centrale Bank – zelf een actieve rol hebben kunnen spelen, zonder een beroep te doen op instituties als het ESM.

“Dus ik zou de vraag willen omdraaien. Voor mij is het een bewijs van de snelheid waarmee regeringen én de EU in actie zijn gekomen, en dat we hebben gereageerd op deze coronacrisis zonder afhankelijk te zijn van het ESM. Het is dus eerder een succesverhaal dat landen zo goed met de economische consequenties van Covid-19 zijn omgegaan.

“De leningen vanuit het ESM zijn beschikbaar voor landen die voorzorgsmaatregelen willen nemen. Dat het geld nu nog niet wordt gebruikt, betekent niet dat dat in de toekomst ook niet zal gebeuren.

“Zowel de financiële markten als het ESM, en ik voeg mijn stem daar graag aan toe, wijzen erop dat het aanvragen van ESM-leningen niet betekent dat het desbetreffende land een marktstigma krijgt (met name Italië vreest in zo’n geval voor slechtere ratings door kredietbeoordelaars, red.). Het is gewoon een aanvullend vangnet.

“Of het ESM over genoeg geld beschikt als er weer een kredietcrisis uitbreekt? Ik ben er absoluut van overtuigd dat we bij zo’n nieuwe crisis voldoende slagvaardig beleid kunnen voeren.”

U heeft eerder gezegd dat dit een heel ander soort crisis is, waarvoor nieuwe instrumenten worden ontwikkeld. De ‘zuinige’ landen hameren er steeds op dat het corona-herstelfonds (van 750 miljard euro, red.) een tijdelijk instrument is. Anderen pleiten ervoor dat dit iets permanents moet worden. Hoe staat u daar tegenover?

“Het corona-herstelfonds is een belangrijk, tijdelijk beleidsinstrument. Het geldt voor een aantal jaar. Dit is een uitzonderlijke reactie op een uitzonderlijke uitdaging. Er is geen sprake van politieke consensus om dit middel in te zetten buiten Covid-19. Natuurlijk is er altijd discussie binnen de EU over onze toekomst, dat is alleen maar gezond. We zijn nu eenmaal een groep van democratieën, de Europese Unie is een democratisch project.

“Ik ben goed doordrongen van de gevoeligheden rond dit akkoord. Het zijn individuele ministers en individuele regeringen die verantwoordelijkheid blijven dragen voor hun eigen overheidsfinanciën. Zij moeten ervoor zorgen dat die weer gezond worden, zo gauw als de gezondheidscrisis dat toelaat.”

Voor dit fonds is het de bedoeling dat de Europese Commissie namens alle landen 750 miljard gaat lenen op de financiële markten. Critici waarschuwen dat dit de deur openzet naar definitieve ‘eurobonds’, EU-obligaties waar de zuinige landen niet enthousiast over zijn. Hoe ziet u die discussie over gezamenlijk lenen?

“De toekomst daarvan breng ik in direct verband met het akkoord over het herstelfonds. Daarin zijn de voorwaarden duidelijk vastgelegd, zoals de periode waarvoor het geldt, en het doel: herstel van de coronacrisis. Dat zijn de beperkingen van dat politieke akkoord, en dat is wat we nu beginnen uit te voeren.”

Het fonds wordt momenteel geblokkeerd door Hongarije en Polen, die bezwaar maken tegen de afspraak dat de uitbetalingen afhankelijk worden gemaakt van respect voor de rechtsstaat. Vindt u het belang van economisch herstel in de hele EU zo belangrijk dat de 25 andere landen tegemoet zouden moeten komen aan die bezwaren?

“Ik geef geen commentaar op de lopende discussies daarover. Die zijn zeer, zeer gevoelig. Ik wil alleen maar onderstrepen hoe belangrijk het is dat de financiering uit dat fonds in 2021 beschikbaar komt. Veel lidstaten zullen die aanvullende financiering volgend jaar nodig hebben, om hun burgers en werkgevers te ondersteunen, om banen te behouden of te creëren. Daarom moet het fonds er volgend jaar zijn. Ik heb er vertrouwen in dat de discussies dat ook als uitkomst zullen hebben.”

Wat vindt u van de begrotingseisen aan landen, die vanwege de coronacrisis zijn opgeschort: maximaal 3 procent tekort, overheidsschuld van maximaal 60 procent van het nationaal inkomen? Is de tijd rijp om die definitief af te schaffen, of komen ze terug?

“Die komen terug. Ze zijn nu eenmaal vastgelegd in de verdragen. In Ierland hebben we er zelfs een referendum over gehouden. In deze crisis moeten we voorrang geven aan volksgezondheid en herstel van werkgelegenheid.

“Maar als we weer terugkeren naar een situatie van inkomenszekerheid en een lage werkloosheid, zullen ook de overheidsfinanciën weer gezonder worden. De uitzondering die nu geldt, is juist bedoeld om ons daarop uitzicht te bieden. Als we deze noodsituatie succesvol beëindigen, zal ook ons streven naar sterke overheidsfinanciën weer worden hervat.”

Dit jaar waren er spanningen tussen de ‘zuinige vier’ (Nederland, Oostenrijk, Denemarken, Zweden, soms met Finland erbij), die strenge voorwaarden stellen aan alle soorten van financiële EU-ondersteuning, en andere landen, vooral in het zuiden. Hoe kijkt u terug op dat conflict, en speelt het nog steeds?

“Natuurlijk is er over die kwesties een debat in de eurogroep. En ja, het is zo dat de regeringen die jullie lezers vertegenwoordigen, uitgesproken standpunten naar voren brengen in die discussies. Die gaan over de verantwoordelijkheden bij het financieren van landen, plus garanties dat de belangen van hun belastingbetalers worden erkend en beschermd.

“Die ministers doen dat in al onze maandelijkse vergaderingen. De discussies en de onderhandelingen die tot het akkoord van maandag hebben geleid, weerspiegelen dat. Veel van ‘jullie’ regeringen hebben zich gericht op zaken als risico-vermindering voor banken en de onafhankelijkheid van toezichthouders bij het beheersen van de risico’s in de eurozone. Hun zorgen zijn ook terug te vinden in de tekst van het akkoord.

“Ik sta permanent in contact met alle leden van de eurogroep. Sinds ik voorzitter ben, heb ik bijna honderd gesprekken met ze gehad, buiten de eurogroep-vergaderingen om. Helaas moet dat nu allemaal op afstand, per telefoon, maar de dialoog is constant.

“Wat ik probeer te doen, is het verenigen van de standpunten van iedereen. Dus dan kijk ik uiteraard ook naar verantwoordelijk beheer van het geld en de regulering van banken.”

Een meer algemene vraag, over het bestaansrecht van de eurogroep. Vijf jaar geleden, tijdens de Griekse crisis, was dat zo’n beetje het machtigste gremium van de EU. Maar de laatste tijd worden de belangrijkste beslissingen genomen in vergaderingen waarbij ook de ministers van de niet-eurolanden aanschuiven. Wat is de toegevoegde waarde van de eurogroep dan nog?

“Die toegevoegde waarde bleek bij dat akkoord deze week (al werd ook dat gesloten in die zogeheten ‘inclusieve’ samenstelling, met de niet-eurolanden, red.). Dat besluit is een grote stap voorwaarts in het versterken van de vangnetten van de Europese Unie. De kern daarvan werd gevormd dankzij de betrokkenheid in de eurogroep.

“Die is bij uitstek het politieke forum voor de discussie over cruciale economische kwesties waarmee onze muntunie te maken heeft, en in toenemende mate de hele Europese Unie.

“Het is nu eenmaal zo dat we tegenwoordig niet meer worden omringd door een gevoel van een permanente crisis. Dat was tijdens de eurocrisis wel het geval. Dat die sfeer er nu niet meer overheen hangt, is een teken van efficiëntie en slagkracht.”

Lees ook:
De Ier Paschal Donohoe is de nieuwe leider van de eurogroep

De verkiezing van de Ier Paschal Donohoe tot voorzitter van de eurogroep is een verrassende nederlaag voor de Spaanse favoriet Nadia Calviño. CDA-minister Hoekstra is tevreden.

Zouden we de eurogroep missen als die niet meer bestond?

Heeft dit besloten gezelschap eigenlijk nog wel bestaansrecht?