De Wampanoag hebben een speciaal plekje in het hart van de Amerikanen als de Indianen die hen 400 jaar geleden verwelkomden in het nieuwe land. De Wampanoag zelf hebben een ander verhaal. Een reis door hun levensverhaal in vier hoofdstukken.
1. Powwow
Er is een arendsveer gevallen.
Alles stopt. De vrouwen met de rinkelbellen aan hun rokken van hertenleer. De mannen met vervaarlijke strepen op hun gezicht en bovenlijf, eentje met een wiegende verenbos op zijn achterwerk.
En de trommel, formaat salontafel, met zeven roffelende, zingende en zwetende mannen, zwijgt.
Dit is niet goed.
In die veer huist de geest van de vogel, heerser in het luchtruim. Hij symboliseert de moed van een krijger. Het is al heel mooi dat hij in handen mocht komen van een mens. Dat hij nu in het gras ligt, losgekomen door het stampen en draaien van de drager rond de arena van de Mashpee Wampanoag indianenstam, verwijst naar de dood van een krijger. Hij kan daar niet blijven liggen.
Maar gewoon even oprapen, dat gaat ook niet.
De deelnemers wachten geduldig. Het is zomer 2019 en ze zijn te gast op de powwow, niet ver van Mashpee, een plaatsje op Cape Cod, het schiereiland waarmee de staat Massachusetts een gekrulde tong uitsteekt naar de Atlantische Oceaan. Het is een feest met danswedstrijden, muziek, traditioneel eten en saamhorigheid. Een gelegenheid ook om witte Amerikanen te laten zien dat er nog indianen zijn – en hun dollars in ontvangst te nemen voor de toegang, voor T-shirts, voor sieraden van zilver en turkoois.
Er zijn indianen uit alle hoeken van de VS, van Ho-Chunk van de prairies in Nebraska, in het verre westen, tot Passamaquoddy uit de bossen van Maine, in het noorden tegen Canada aan.
Niet elke indianenstam heeft dezelfde religie en tradities, maar het respect voor de arendsveer is algemeen.
Dus wachten ze.
Eigenlijk moeten nu vier veteranen de veer te hulp schieten, voor elke windrichting een. Maar zie er op stel en sprong maar vier te vinden, die ook nog de juiste woorden en gebaren kennen. In zo’n geval mag de medicijnman het in zijn eentje doen.
Als die gehaald is, loopt hij zingend op de veer af en begint een kleine ceremonie, die ermee eindigt dat hij hem opraapt met een ook uit veren bestaande waaier. De dans kan verdergaan.
Buiten de arena krijgt de eigenaar zijn veer terug.
2. Thanksgiving
Er is een kralengordel kwijt.
Aan de rand van het powwowterrein zit Julia Marden kralen te rijgen aan een brede band. Zij is een Aquinnah Wampanoag, een stam op Martha’s Vinyard, het bij welgestelde toeristen populaire eiland voor de kust van Cape Cod.
Ze werkt met wampumkralen, gemaakt van schelpdieren. Wit van de wulk, paars van de alikruik. Samen vormen ze figuren: mensen, een schip.
De wampumband vertelt het verhaal van de komst van witte Engelsen naar de kust van Massachusetts, aan boord van de ‘Mayflower’, vierhonderd jaar geleden.
En hij moet de plaats innemen van een soortgelijke gordel, eeuwenoud, die ergens in Engeland moet zijn.
Vorige week, op Thanksgiving Day (26 november) herdacht Amerika dat die orthodox-protestantse ‘Pelgrims’ een jaar na hun aankomst, in 1621, samen met de Wampanoag een dankfeest voor de oogst vierden. De Wampanoag – de naam betekent ‘mensen van het eerste licht’ – hadden hen geholpen de eerste van de strenge winters van hun nieuwe woonplaats te overleven en hen geleerd wat voor voedsel je in dat klimaat kon verbouwen. Zo zou de kolonisatie van de nieuwe wereld zijn begonnen: in een sfeer van broederschap en onderling vertrouwen.
Amerika herdacht een mythe.
De Indianen vertrouwden de Engelse nieuwkomers voor geen cent. Eerdere bezoekers uit Europa hadden inwoners weggevoerd om in Europa als slaaf te verkopen, en ziekten achtergelaten die sommige stammen compleet uitroeiden.
De Wampanoag waren ook zwaar getroffen. Hun opperhoofd, Ousamequin, zag zijn macht bedreigd door een andere stam, de Narragansett, die minder te lijden had gehad van de pokken, tyfus en mazelen. Hij vluchtte in de armen van de Engelsen.
Een teruggekeerde slaaf legde het contact. Tisquantum sprak goed Engels, doordat hij zelf ontvoerd was en pas na vijf jaar weer thuis had weten te komen – om te ontdekken dat zijn volk, de Patuxet, was uitgestorven en dat de Pelgrims in hun gebied de Plymouth Colony hadden gevestigd. Die kant ging het ook op met de Wampanoag, bondgenootschap of niet. Er kwamen steeds meer kolonisten. (Ousamequin verkocht land aan hen, maar kwam erachter dat ‘eigendom’ voor Europeanen iets anders betekende dan voor Indianen: zijn mensen mochten er niet meer jagen; hijzelf had er niets meer te vertellen.)
Onder de Indianen groeide het verzet tegen het gedogen van de nieuwkomers. Na de dood van Ousamequin voerde zijn zoon Metacom in 1675 een coalitie van stammen aan in wat sindsdien, naar zijn Engelse naam, ‘King Philip’s War’ wordt genoemd.
Die verloren de indianen en daarmee leek het verhaal van de Wampanoag voorbij. Letterlijk: een van Metacoms belangrijkste bezittingen was de wampum-gordel van de stam. Kralenfiguren vertelden de geschiedenis van de Wampanoag. De gordel ging als oorlogsbuit naar Engeland. Niemand weet waar hij nu is.
Inmiddels is de nieuwe, waaraan Julia Marden met honderden vrijwilligers werkte, afgekomen. Die reist nu door het land van de veroveraars, dankzij de British Arts Council. Het is moeilijk zoeken naar een wampum-gordel als je niet weet hoe hij eruit ziet, was het idee. Een serie tentoonstellingen van wampum-voorwerpen, met de nieuwe band als pronkstuk, zou iemand wakker kunnen schudden die de oude gordel bezit, of ergens heeft gezien.
Komende zomer zal het nieuw gewoven exemplaar terugkeren naar de Wampanoag. Van die van Metacom ontbreekt nog elk spoor.
3. Wopanâak
Er was een taal uitgestorven.
“Ik was een jaar of acht toen ik ontdekte dat we een taal hadden. Je hoorde woorden en uitdrukkingen die deel uitmaakten van het culturele leven. Hoorde leiders van de stam, onder wie mijn moeder, Jessie Little Doe Baird, traditionele liederen zingen.”
Dat Tracy Kelley nu vloeiend wopanâak spreekt, Wampanoags, de taal bestudeert aan de technische universiteit MIT en er les in geeft, is een klein wonder. Want de taal was uitgestorven. Kelley’s moedertaal is Engels, ook al is haar moeder de gelauwerde taalkundige die de taal van de Wampanoag weer tot leven probeert te wekken.
“Sinds 1993, toen ze met dat werk begon, ben ik met de taal opgegroeid. Maar in 1999 kreeg ik er voor het eerst echt les in. In de tussentijd had Jessie Little Doe er een aanstelling voor gekregen aan het MIT. Ze studeerde daar en werkte aan lesboeken, en elke week kwam ze naar huis in Mashpee, naar ons stamgebouw, en gaf taalles. We leerden wat zij leerde.
“Het mooie aan wopanâak is, dat we de taal niet hoefden te reconstrueren omdat er een groot corpus aan documenten is, geschreven in de taal. De Wampanoag waren heel geletterd. Er is een bijbelvertaling, de eerste die op het Noord-Amerikaanse continent is gemaakt. Er zijn testamenten en verzoekschriften aan de Massachusetts Bay Colony.
“Voor woorden die we toen nog niet hadden, kijken we naar onze zustertalen, naar passamaquoddy of lenape, delaware of mohegan, naragansett of ojibwe. We hebben een klankkaart waarop je kunt aflezen: waar die taal een ‘a’ heeft, hebben wij vaak een ‘o’. Dan weten we aan de hand van hun woord voor iets, wat ons woord zou kunnen zijn.
“We gaan ook bij elkaar zitten om woorden voor te stellen. We proberen de dingen door een Wampanoag-bril te bekijken, niet op zijn Engels. Een paar jaar geleden waren we lessen voor kinderen aan het voorbereiden, en we hadden geen woord voor bus of auto. Voor auto kozen we ‘vierwieler’. Voor de bus kwamen we uit op ‘lang-wieler’.
“Een fijne eigenschap van onze Algonquin taalfamilie is dat die ‘synthetisch’ is. Je kunt voortdurend onderdeeltjes aan een woord toevoegen, zolang je de regels maar volgt voor de plek waar die kunnen staan: vooraan, in het midden of achteraan. Zo maak je spontaan nieuwe woorden, al komen die dan niet direct in het woordenboek.
“Toen mijn zoon werd geboren, was wopanâak zijn eerste taal. Ik was toen in de leer bij mijn moeder en ik bracht hem mee naar het werk, hij was dus voortdurend onder sprekers. Maar er veranderde iets drastisch toen hij een jaar of vier, vijf was – en nog steeds nu hij zeven is. Hij wil niet meer dat ik hem in het openbaar bij zijn indiaanse naam noem. Die mag ik alleen gebruiken onder ons, of als we bij familie zijn.
Ik ben daar wel verdrietig over. Ik heb hem zijn hele leven Tishayu genoemd – iedereen noemt hem kortweg Shy – en dat is nooit een probleem geweest. Maar nu is hij er heel beslist in.
“Hij is nu dus misschien wel een ‘erfgoed-taalgebruiker’, dat is iemand die een taal thuis heeft gehoord, meestal van ouderen, en hem goed kan begrijpen, maar hem niet actief gebruikt, of alleen in die omgeving. En dat kan kloppen, want op zijn middelbare school spreken zijn vrienden geen wopanâak.
“Uiteindelijk willen we in onze taal ook een Sesamstraat hebben, en leuke apps. Nu kan wopanâak nog niet de hoofdtaal zijn, hoogstens in sommige omgevingen. Ik hoop dat daar nog tijdens het leven van mijn zoon verandering in komt. Het is een genezingsproces, we zijn de taal kwijtgeraakt in de loop van vele generaties. Het zal vele generaties duren voor we daarvan hersteld zijn.”
4. Casino
Er staat een reservaat op verdwijnen.
Het stamkantoor staat er nog, naast het powwowterrein, omringd door hoge bomen waarin ’s zomers visarenden nestelen. Het bouwen van 42 betaalbare woningen gaat gewoon door.
Maar dit voorjaar kreeg Cedric Cromwell, de voorzitter van de stamraad, slecht nieuws uit Washington. Het Bureau voor Indiaanse zaken zou het land van de Wampanoag niet langer erkennen als reservaat.
Als dat inderdaad gebeurt – de stam vecht de beslissing bij de rechter aan – dan zijn die 1,3 vierkante kilometer, nog geen vijf duizendste van een procent van het grondgebied van Massachusetts, niet langer soeverein gebied. De bewoners van die nieuwbouwhuizen moeten straks de hoge inkomstenbelasting van Massachusetts betalen. Wie zich misdraagt, krijgt te maken met de politie van de gemeente Mashpee, niet de ‘tribal police’ van de Mashpee Wampanoag. Mocht de stam in financiële moeilijkheden komen, dan kan de grond hun worden ontnomen.
En in financiële moeilijkheden, dat zijn ze.
“Ons land is een van de belangrijkste dingen voor ons”, vertelt Marlene Lopez. Ze is 72 jaar, dochter van het 98-jarige stamhoofd, Vernon Silent Drum Lopez, en ‘clan-moeder’ van de Rabbit Clan, iemand die een aantal families met raad en daad terzijde staat. “Als de veroveraars komen, is dat het eerste wat ze willen doen: land voor zich opeisen en de mensen die er zijn elimineren.”
Wat Lopez betreft is de geschiedenis van de Wampanoag er een van een bijna gelukte genocide. “Ze holden onze cultuur uit, onze tradities, onze spiritualiteit. We werden gedwongen om te trouwen buiten ons ras, zodat de bloedlijn werd verdund, zodat ze kunnen zeggen dat je niet meer bestaat. Daar vechten we tegen, we zeggen: nee, we bestaan, we zijn hier en we gaan nergens heen.”
Voordat de Europeanen kwamen, woonden er ongeveer 100.000 indianen van verschillende stammen in wat nu de staten Massachusetts en Rhode Island zijn. Door de epidemieën waren daar nog maar zo’n 20.000 van over aan het begin van King Philip’s War.
Na drie jaar vechten waren velen van hen dood, tot slaaf gemaakt of gevlucht, zodat er nog maar een paar duizend indianen in het gebied resteerden, onder wie enkele honderden Wampanoag.
Velen werden daarna vastgehouden in ‘bid-stadjes’, om hun de Europese, christelijke levenswijze bij te brengen. Mashpee was daar een van.
Nu zijn er 4000 tot 5000 Wampanoag, van wie er 2600 lid zijn van de groep die in en rond Mashpee woont. Die werd in 2007 als Indianenstam erkend en zag in 2015 zijn grondbezit verheven tot reservaat.
Sindsdien hebben de Mashpee Wampanoag een dubbel bestuur. Lopez: “De stamraad is het politieke orgaan van de stam. Ze helpen met huisvesting, medische zorg, banen. Daar krijgen ze geld voor van de overheid. Maar ze zijn niet de echte leiders. Dat zijn ons stamhoofd, de clan-moeders en de medicijnman.”
Salaris
Met de stamraad in huidige samenstelling heeft ze niet veel op. Vooral niet sinds de raad besloot dat de leden een salaris moesten krijgen. “Zodra er geld in het spel is, worden mensen hebberig, dan gaan ze voor zichzelf aan de slag. Ze wilden een casino bouwen, iedereen dacht er een graantje van mee te kunnen pikken. Maar het casino kwam er niet, en het enige wat we eraan overhielden was een schuld.”
Van een half miljard dollar.
Het casino had in Taunton moeten komen, een stadje waar de stam een stuk grond bezit op een bedrijfsterrein, dat dus ook reservaatstatus heeft. Daardoor kan een stam een verbod of strenge regels op gokken in een staat omzeilen.
Het Bureau of Indian Affairs in Washington zegt te hebben ingezien dat het reservaat in 2015 niet had mogen worden toegewezen vanwege een uitspraak die het Hooggerechtshof al in 2009 deed. Volgens dat arrest kunnen alleen stammen een reservaat krijgen die in 1934 erkend waren, het jaar dat de procedure bij wet werd geregeld.
Mogelijk werd Washington opeens gevoelig voor dat argument omdat het casino een bedreiging vormde voor een kansspel-onderneming in de nabije staat Rhode Island. Die beschikt over goede lobbyisten.
Racistische schimpscheut
En over heel goede zakelijke contacten: toen Congresleden uit Massachusetts dit voorjaar een reparatie-wet indienden om het Mashpee-reservaat in stand te houden, besteedde Donald Trump er een tweet aan, compleet met een racistische schimpscheut naar een Democratische senator: “Die wet, gesteund door Elizabeth Warren (Pocahontas) is oneerlijk en behandelt Indianen niet gelijk!”. De wet werd in het Huis van Afgevaardigden aangenomen, maar nog niet door de Senaat.
En intussen hebben de Mashpee Wampanoag door het besluit van de regering-Trump al enorme schade geleden. De investering werd gefinancierd door de Genting Group, een Maleisisch casinoconcern. Nu de bouw gestopt is, wil dat zijn geld terug.
De stamraad zal dat probleem zonder voorzitter Cedric Cromwell moeten oplossen. Die werd in november gearresteerd. Volgens federale aanklagers was hij omgekocht door het architectenbureau dat het casino mocht ontwerpen.
Daardoor heeft nu de vice-voorzitter de leiding over de stam: taalkundige Jessie Little Doe Baird.
Ter gelegenheid van Thanksgiving somde die vorige week op de website van de stam op waar de Mashpee Wampanoag allemaal dankbaar voor kunnen zijn: het reservaat dat er ondanks alles nog is, de herwonnen taal, de eerste opgeleverde goedkope woningen, een overvloed dit jaar aan vis in de rivier en schelpdieren aan de kust.
‘De Mashpee Wampanoag zijn een volk, geschapen door Manut de Schepper’, schrijft ze. ‘Een uniek collectief, vrij om onszelf te regeren zoals wij het goed en gepast vinden. Maar we zijn geen kopieën van elkaar. En ieder van ons kan de weg kwijtraken.’
Lees ook:
De reis van de Pilgrims: en dat allemaal om de zondagsrust te kunnen heiligen
De ‘Pilgrims’ vertrokken vierhonderd jaar geleden vanuit de Nederlanden naar Amerika. Bij de herdenking van die reis worden voor het eerst Native Americans betrokken. “Het traditionele verhaal wordt niet meer voor zoete koek geslikt.”
