Het stierenvechten in Spanje is op zijn retour. Wat te doen met de arena’s?

Je hoeft niet lang te kijken om te zien wat de Arenas Mall in Barcelona ooit voor gebouw was. Het zit ’m in de ronde vorm en de boogvensters in de bakstenen façade; in één oogopslag weet je dat dit een oude stierenvechtersarena is. Nu ruim tien jaar geleden heropend als modern winkelcentrum. Waar ooit de tribunes rondom stonden en het publiek applaudisseerde voor een volgende torero die zijn entree deed, kun je nu shoppen, van Swarovski tot Mango. Waar de stierenvechters tegenover de stieren stonden, ligt nu een vloer die tegel voor tegel oplicht zodra je eroverheen loopt: een vader kijkt toe hij zijn dochter er gefascineerd mee speelt.

“Dit is een toeristisch hoogtepunt van Barcelona geworden”, vertelt Amalia Marco trots. Als directrice van het winkelcentrum heeft ze haar promotiepraatje klaar tijdens een rondleiding over de verschillende verdiepingen. En ze heeft geen ongelijk: voor een winkelcentrum is dit een opmerkelijk mooi gebouw. Marco wijst op iemand die in het midden van het gebouw een selfie maakt. “Mensen hebben gehoord dat dit gebouw ooit een stierenarena was en dat willen ze wel zien. Omdat het van buiten zo weinig veranderd is, komt er zelfs eens in de zoveel tijd nog iemand vragen of er eigenlijk nog gevechten zijn”, voegt ze er lachend aan toe.

De conversie van de Arenas Mall past in een groeiend fenomeen in Spanje. Waar in het verleden vrijwel iedere stad en ieder dorp op een centrale locatie een arena had, begint er nu iets te veranderen. Vijftien jaar geleden ging pakweg één op de tien Spanjaarden regelmatig naar stierengevechten, intussen is dat afgezakt tot iets minder dan één op de twaalf. Hoewel er nog zo’n anderhalf miljard euro per jaar wordt omgezet in het Spaanse stierenvechten, tonen vooral de leeftijdsstatistieken aan dat het stierenvechten aan het uitsterven is. Veruit de grootste leeftijdsgroep in het publiek is die van 55 plus.

Monumentale waarde

Daardoor komen Spaanse steden en gemeentes voor een dilemma te staan: wat te doen met de monumentale arena’s, die vaak een historische plek innemen in de collectieve geschiedenis en praktisch altijd op een A-locatie zijn gevestigd. Zomaar afbreken is vaak geen optie. Daarvoor hebben de gebouwen te veel monumentale waarde.

Gevolg is dat door twijfel en discussie de gebouwen langzaam in onbruik raken: in Barcelona ligt ook het Plaza de Toros Monumental, een bijzonder gebouw met aangename Moorse invloeden in de architectuur. Het staat al jaren leeg zonder duidelijk bestemmingsplan – op een klein museum na, dat in een van de ruimtes is aangelegd met foto’s en posters uit de gloriedagen van het stierenvechten. De dame van de souvenirshop herinnert zich die dagen nog, maar ook het protest waarmee die gepaard gingen. Bij ieder evenement stonden de demonstranten rondom het stadion te schreeuwen en geluid te maken met toeters en fluitjes.

Ook de Arenas Mall stond decennia leeg en raakte overwoekerd, totdat het door een investeerder werd opgekocht. De renovatie werd groots aangepakt: wie architect Richard Rogers kent, zal direct diens stijl herkennen. Het zit ’m in de constructie van de stalen pilaren, het metalen trappenhuis en de lift aan de buitenkant van het gebouw, de openliggende buizen van de airconditioning: architectonische elementen die een typisch industrieel gevoel geven, oh zo herkenbaar van museum Centre Pompidou in het centrum van Parijs – het meest in het oog springende architectonische werk uit het oeuvre van Rogers.

Opmerkelijk is dat in winkelcentrum Arenas Mall bijna geen enkele verwijzing naar de geschiedenis van het stierenvechten te vinden is: alleen een kleine foto-expositie over de renovatie. Volgens Marco en Núñez is dat expres: de uitbaters wilden wegblijven uit het politieke wespennest dat het stierenvechten in Spanje geworden is. “Er is toen over nagedacht de Arenas helemaal af te breken”, zegt directrice Marco, staand op de bovenrand van het winkelcentrum met uitzicht over dit deel van stad. In de verte zijn de torens van de Sagrada Familia te zien die boven de daken uitsteken.

Marco’s rechterhand Maritza Montenegro Núnez, verantwoordelijke voor marketing, wijst hoe het winkelcentrum in de wijk een verbinding vormt tussen een van de oudste winkelstraten van Barcelona en de Plaça d’Espanya, waar verschillende musea te vinden zijn. “Catalanen behouden graag hun historie, aangezien het deel is van hun identiteit”, zegt Núnez. “Daarom is hier besloten het gebouw te sparen, ook al was het geen makkelijke renovatie. De oude bakstenen, de ronde vorm. Daarbij moet je voorzichtig te werk gaan.”

Traditie in de grondwet verankerd

In 2010 verbood de regio Catalonië het stierenvechten. In 2016 werd dat verbod echter van tafel geveegd door het Spaanse Hooggerechtshof, dat bepaalde dat de traditie van het stierenvechten in de grondwet verankerd ligt. Het is één van die typische onenigheden tussen Madrid en Barcelona. Terwijl de Catalaanse regering de regio helemaal niet als onderdeel van Spanje ziet en graag de eigen leefregels bepaalt, vindt de nationale regering dat de Catalanen zich moeten houden aan de wetten die in geheel Spanje gelden.

Tegenstanders van het verbod wijzen op de hypocrisie van Catalonië: ook al wil de regio het stierenvechten verbieden, er zijn nog genoeg andere stierenfestivals te vinden die even gruwelijk zijn. Bij lokale feesten, zogeheten Correbous, worden stieren vastgebonden en rondgesleept, met brandende toortsen op hun horens opgejaagd, in zee gesmeten. Organisaties zoals de Nederlandse dierenrechtenorganisatie Cas, nauw betrokken bij activisme tegen het stierenvechten in Spanje, pleit er dan ook voor dergelijke feesten te verbieden.

Intussen verspreidt het idee om de stierenarena’s om te bouwen zich langzaam over Spanje. De toeristische kustplaats Benidorm heeft plannen in een vergevorderd stadium voor een conversie van een stierenarena tot een cultureel centrum, inclusief bibliotheek en evenementenhal. Ook in Santander, aan de Cantabrische noordkust van Spanje, wordt erover gesproken een arena om te bouwen tot een vergelijkbaar multifunctioneel cultureel centrum als in Benidorm gepland is. In Santander is het de zeer linkse politieke coalitie Podemos die het voorstel lanceerde. Raadslid Miguel Saro kwam hier afgelopen zomer mee, met de ironische woorden: “Het idee is om een dichtbevolkte wijk te voorzien van een gelegenheid die het nog ontbeert. In tegenstelling tot het geringe gebruik van de huidige arena, waar één week per jaar dieren worden gemarteld en verder weinig gebeurt.”

Symbool voor de aanwezigheid van de dood

Op ruim zeshonderd kilometer afstand van Barcelona, in de Spaanse hoofdstad Madrid, schudt de 55-jarige José Pedro Prados teleurgesteld zijn hoofd zodra hij hoort over de conversie van de arena’s. “Wat triest”, mompelt hij. “Wat ontzettend treurig om te horen. In Barcelona waren ooit drie arena’s die volop gebruikt werden. Nu is er niets meer van over. Ik weet dat het gebeurt, maar het blijft me pijn doen.”

Al op dertienjarige leeftijd werd Pedro halsoverkop verliefd op de Spaanse traditie, nadat hij een stierengevecht had gezien. Intussen, jaren van gevechten later, geeft hij als directeur van de stierenvechtersschool in Madrid het stokje door aan de volgende generatie: de jongeren – het merendeel jongens – die op deze dinsdagmiddag in een kleine arena in het park Casa de Campo aan de buitenrand van de stad trainen. Dat er voor de meeste van hen geen professionele toekomst bestaat in het stierenvechten, daar is Pedro eerlijk in. Hoogstens een enkele ster verdient er nog de kost mee.

“Maar het stierenvechten staat voor veel méér. Het staat voor de strijd van de stierenvechter met het leven. Het staat symbool voor de aanwezigheid van de dood, voor de triomf en de nederlaag, het is een vorm van kunst. Een stierenvechter is iemand die zich weet te onderscheiden van de massa. Dit is een pure traditie, die anders is dan al het andere vermaak als theater of film.”

Pedro – lokaal beter bekend onder zijn artiestennaam El Fundi – kijkt naar de jongeren die bezig zijn in paren. De een houdt een karretje vast waarop een nagemaakt stierenhoofd is gemonteerd, de ander staat klaar met de lans. Telkens opnieuw wordt dezelfde oefening uitgevoerd: de nepstier rent op de stierenvechter-in-spe af, waarna deze op het laatste moment opzij stapt en zijn speer in de nek van de nepstier steekt. Pedro legt uit dat je jaren kunt oefenen, maar dat op de dag waarop je tegenover een echte stier van honderden kilo’s staat toch alles anders is.

“Toen ikzelf nog in de ring stond, dacht ik er allemaal niet zo over na”, zegt Pedro. “Ik wilde simpelweg de stieren tegemoet treden. Maar nu begrijp ik pas de rol van het stierenvechten in onze cultuur.” Die rol, dat is voor Pedro iets dat zo ver gaat als een culturele strijd tegen invloeden van buitenaf. “De strijd tegen stierenvechten is een doorgeschoten vorm van animalisme, betaald door lobbywerk van dierenorganisaties vanuit het buitenland. Uiteindelijk gaat het hen om heel wat anders. Dit is het globalisme dat probeert alle landen gelijk te maken en ons onze identiteit af te nemen.”

Traditie van de onderdrukkende macht

Dat de stierenarena van Barcelona is getransformeerd tot een winkelcentrum, een tempel van het consumentisme waar multinationals hun producten slijten: je zou er bijna symboliek in zien. Is dit dan het teken dat de mensen die Pedro globalisten noemt erin slagen de Spanjaarden hun identiteit af te nemen? Nee, dat gelooft hij niet. “Ik zie het laatste jaar een hernieuwd enthousiasme onder jongeren hier op school. Ze geloven écht in deze traditie en begrijpen het belang ervan steeds beter”, zegt hij, wijzend op de trainende jongeren om hem heen. “Daar merk je aan dat er mogelijk een verandering aanstaande is, de andere kant op.”

Maar die enthousiastelingen die Pedro ziet, die komen hier in Madrid naar zijn school toe. In Barcelona, waar het stierenvechten nu toch echt al jaren stilgevallen is, is het toch een ander verhaal. Dat weet de docent zelf ook. In Catalonië staat het stierenvechten namelijk ook symbool voor een traditie van Spanje. Vanwege de onafhankelijkheidsstrijd is het stierenvechten ook politiek geworden: het is de traditie van de onderdrukkende macht in Madrid, volgens separatistisch gezinde Catalanen. Daardoor zou het niet makkelijk zijn om een stierengevecht in een stad als Barcelona te organiseren, ook al zou je dat willen.

Lees ook:

Stierengevechten zijn de nieuwste frontlijn in de Madrileense politiek

Sinds het begin van de coronapandemie vonden in Spanje nauwelijk nog stierengevechten plaats, waardoor de omstreden sector in een diepe financiële crisis is beland.