Het Stalin-museum in Tbilisi is nog altijd een bedevaartsoord: ‘Er komen bezoekers van over de hele wereld’

In het Stalin-museum in Tbilisi stappen bezoekers zeventig jaar na de dood van de oud-Sovjetleider een onwaarschijnlijke tentoonstelling over zijn leven binnen. Vooral Chinese toeristen weten het museum goed te vinden.

Als nostalgie een geur heeft, dan is die te ruiken aan de Kaspi Straat nummer zeven in de Georgische hoofdstad Tbilisi. In een klein houten huisje met veranda aan een binnenplaats vol dennenbomen hangt een zweem van oud papier, vochtige muren en stoffige boeken. “Dit is ons prachtige museum”, glundert gids Tamaz Muladze. Hij wijst naar een ruimte waar een oude vlag van de Sovjet-Unie hangt, met daarnaast de portretten van haar grondleggers: Vladimir Lenin en Jozef Stalin.

In het vertrek ernaast zijn de historische weemoed en vergane glorie al even tastbaar. Op een tafeltje liggen vergeelde Pravda-kranten uit de Sovjet-Unie, vanaf de wand kijkt Karl Marx met strenge blik de ruimte in en in de hoek staat een replica van het bed waar Stalin zelf op geslapen zou hebben, vertelt Muladze trots. Maar het hoogtepunt van de tentoonstelling bevindt zich onder de grond van het gebouw, verzekert de 72-jarige gids van het Stalin Underground Printing House Museum.

Daar, in een vertrek vijftien meter onder de grond dat claustrofobie in de hand werkt, staat de negentiende-eeuwse drukpers waar de jonge revolutionair Stalin tussen 1903 en 1906 illegaal pamfletten en kranten drukte. In het grootste geheim verzette de latere Sovjetdictator zich samen met zijn kameraden van de socialistische revolutionaire beweging tegen de monarchie van de tsaren.

Naar beneden langs een touw in een waterput

Om in de clandestiene drukkerij te komen, zakte de jonge Stalin langs een touw in een waterput naar beneden, om vervolgens via een horizontale schacht van vijf meter bij een ladder uit te komen die leidde naar het epicentrum van zijn vroeg-revolutionaire praktijken. In een krakkemikkig schuurtje op de binnenplaats van het museum is de put nog altijd te bewonderen. “Stalin was een atletisch man”, verzekert Muladze terwijl hij de donkere schacht in kijkt.

Vanuit de geheime kamer drukten Stalin en consorten tienduizenden anti-tsaristische pamfletten die een netwerk van ideologische volgelingen vervolgens door het land verspreidde. Drie jaar hielden ze dat vol, totdat in april 1906 de tsaristische gendarmerie lucht kreeg van de revolutionaire activiteiten en de illegale werkplaats binnenviel en afbrandde. Stalin zelf wist dankzij een tip op tijd te ontkomen.

Ruim dertig jaar later, onder het bewind van Stalin zelf, werd de kraamkamer van Stalins communistische gedachtegoed in 1937 nieuw leven ingeblazen. Sindsdien is het een toeristische trekpleister en bedevaartsoord voor iedereen die de oud-Sovjetleider, die morgen precies zeventig jaar geleden overleed, bewondert. “Er komen nog altijd bezoekers van over de hele wereld”, vertelt Muladze in weer een andere ruimte, waar Stalin vanaf verschillende plekken op de muur boven zijn borstelige snor meekijkt.

Bussen vol Chinezen

“Met name vanuit China komen hier busladingen vol toeristen naartoe”, vertelt de gids. Hij bladert door een van de gastenboeken, die zijn volgeschreven met complimenten voor het onwaarschijnlijke museum. Dat juist Chinezen deze plek goed weten te vinden, is overigens weinig verrassend, verzekert de gids. “In Chinese schoolboeken wordt volop verteld over deze historische plek, dus die willen het allemaal zien. Ze hebben Stalin en zijn ideologie hoog zitten.”

Ook Muladze beschouwt zichzelf nog altijd als stalinist, al geeft hij toe dat zijn overtuiging inmiddels wat minder radicaal is. “Vroeger brachten we altijd de eerste toost uit op Stalin. Zelfs mijn grootvader, die jaren in Siberië vast heeft gezeten ten tijde van Stalins heerschappij, hief na zijn vrijlating nog altijd elk eerste glas op hem. Dat zegt wel iets over wat deze man voor de Sovjet-Unie en de wereld heeft betekend, maar het zijn andere tijden nu.”

Zijn woorden illustreren de paradoxale houding die Georgië heeft ten opzichte van de beruchtste historische figuur die het land ooit voortbracht. Zelfs zeventig jaar na Stalins dood is er nog altijd geen consensus over de betekenis van zijn daden en erfenis.

Enerzijds zijn er talloze plekken die de mythische status van de oud-dictator trots cultiveren: van zijn datsja in het dorp Shovi tot aan zijn privéspa in Tskaltubo en het Stalinmuseum in zijn geboorteplaats Gori. Anderzijds proberen de jongere generaties, die opgroeiden na de val van de Sovjet-Unie, juist zijn massarepressie volledig erkend te krijgen. Ook opiniepeilingen laten die dubbele standaard zien: in 2013 stond 45 procent van de Georgiërs nog positief ten opzichte van Stalin.

Hoewel Muladze zich liever niet brandt aan de controversiële discussie, zit zijn bewondering voor Stalin vooral in de kleine dingen. “Kijk nou, dit is toch prachtig”, verzucht hij terwijl hij een origineel krantenartikel uit 1941 uit een plastic mapje vist. Op de foto staat Stalin op een muur van het Kremlin terwijl hij tanks uitzwaait die vanaf het Rode Plein vertrekken om tegen nazi-Duitsland te vechten. “De tijden zijn veranderd, maar Stalin heeft geweldige dingen gedaan. Zonder hem was er geen vrede geweest in Europa.”

Lees ook:

In dit museum klinkt geen kwaad woord over Stalin. ‘Zijn heldendaden worden nooit vergeten’

In het Stalin Museum in de Georgische geboorteplaats van de oud-Sovjetleider wordt met geen woord gerept over de terreur en de goelag. ‘Lenin en Stalin creëerden de hemel op aarde.’