Het schrappen van het recht op abortus zou heel Amerika veranderen

Wat heeft het Hooggerechtshof besloten over het recht op abortus?

Officieel nog niets. Maar nieuwssite Politico beschikt over een gelekte concept-uitspraak, die in keiharde bewoordingen een arrest uit 1973 onderuithaalt, Roe v. Wade, dat een halve eeuw lang de basis vormde voor het recht op abortus. De definitieve uitspraak wordt pas eind juni verwacht, en dat de meerderheid van het hof zich ook dan achter die uitspraak opstelt is nog niet zeker – het gebeurt vaker dat de rechters hun stemmen nog veranderen.

Maar het schrappen van het arrest Roe v. Wade zou wel in de lijn der verwachtingen liggen. Sinds het presidentschap van Donald Trump kent het Hooggerechtshof een afgetekende meerderheid van zes conservatieve tegenover drie liberale rechters.

Wat zou het verwerpen van Roe v. Wade betekenen?

Dat iedere Amerikaanse staat het recht krijgt om zelf abortuswetgeving op te stellen. In de praktijk betekent dat dat abortus in veel conservatieve staten met onmiddellijke ingang ernstig ingeperkt of verboden wordt.

De zaak die nu behandeld werd ging over een wet van de conservatieve staat Mississippi, die abortussen vanaf vijftien weken wilde verbieden. Tot nu toe werden al dat soort wetten door de rechter naar de prullenbak verwezen, met een beroep op Roe v. Wade. Maar veel conservatieve staten hebben zich de afgelopen jaren voorbereid op het moment dat dat arrest zou sneuvelen, en hebben zogeheten trigger laws aangenomen: wetten die op dat moment direct in werking treden.

Kunnen Amerikaanse vrouwen dan straks geen abortus meer krijgen?

Veel progressieve Amerikaanse staten hebben juist wetten aangenomen die het recht op abortus expliciet toekennen. Sommige staten, zoals Californië, maken zich al op om straks als toevluchtsoord te functioneren voor vrouwen uit conservatieve staten.

Maar de verwachting is dat met name armere vrouwen in de praktijk vaker een ongewenste zwangerschap zullen laten doorgaan. Het is niet voor iedereen financieel of qua planning mogelijk om naar een andere staat te reizen om een abortus te ondergaan, al zijn er wel fondsen die daar geld voor beschikbaar maken.

Een andere ontwikkeling is die van abortus-per-post. Het grootste deel van de abortussen, zeker in de beginfase van de zwangerschap, wordt tegenwoordig met een abortuspil uitgevoerd. Veel activisten maken zich al op om zulke medicijnen per post beschikbaar te stellen.

Op welke basis verwerpt het Hooggerechtshof het recht op abortus?

Roe v. Wade was altijd al een juridisch ietwat wankele basis om het recht op abortus op te baseren. In 1973 redeneerde het hof als volgt: het recht van vrouwen om zelf te beslissen over een abortus volgt uit het ‘recht op privacy’, in deze context misschien het beste te vertalen met ‘recht op zelfbeschikking’. Dat recht staat weliswaar niet expliciet in de Grondwet, maar uit sommige formuleringen kun je opmaken dat de opstellers van de Grondwet dat recht wel degelijk in het achterhoofd hadden. Het manifesteert zich in de penumbras and emanations, de ‘halfschaduwen en uitwasemingen’ van de tekst.

Ook veel voorstanders van het recht op abortus waren niet super-enthousiast over die redenering. Het linkse juridische geweten van Amerika, Ruth Bader Ginsburg, had liever een steviger juridisch fundament gehad, zoals een expliciete erkenning dat het dwingen van vrouwen tot het voldragen van een zwangerschap tot ongelijkheid tussen de geslachten leidt.

Het hof anno 2022 redeneert nu, heel kort gezegd, dat het hof in 1973 het simpelweg verkeerd zag. De uitspraak uit 1973 heeft het debat ook niet tot rust gebracht, integendeel, in de halve eeuw die sindsdien verstreken is, is abortus alleen maar een groter politiek en maatschappelijk strijdpunt geworden.

Wat zijn de politieke gevolgen van de uitspraak?

De strijd om abortus zal voortaan minder in de rechtbank plaatsvinden, en weer terugkomen in de politieke arena. Het is nog de vraag wie daarvan de politieke vruchten zal plukken, even los van de persoonlijke gevolgen voor zwangere vrouwen. De afgelopen halve eeuw wist de conservatieve beweging zich heel erg goed te organiseren, en werd daarbij vooral gemotiveerd door de wens om het recht op abortus te beperken. Ook bij een controversiële kandidaat bleven ze strak in het gelid, het grote doel voor ogen houdend: conservatieve rechters benoemen, die het recht op abortus zullen beperken.

Maar het aantal Amerikanen dat voor of tegen abortus is, is in de afgelopen halve eeuw ongeveer gelijk gebleven. Een meerderheid vond en vindt dat abortus, onder bepaalde omstandigheden, toegestaan moet zijn. Dat de conservatieve beweging nu in veel staten haar zin lijkt te krijgen, kan wel eens nieuwe politieke energie opwekken bij voorstanders van het recht op abortus.

Maar niet alleen de strijd om abortus is terug in de politieke arena, ook het gezag van het Hooggerechtshof zal onderwerp worden van hernieuwde politieke discussie. De redenering van het hof is namelijk controversieel. Het is immers een goed juridisch principe dat je rechterlijke beslissingen in principe met rust laat, als er niets verandert in de juridische en maatschappelijke context: stare decisis (hou vast aan genomen besluiten). De uitspraak uit 1973 is in een arrest uit 1992 nog eens bevestigd. Het belangrijkste wat er sindsdien veranderd is, is niet de mening van Amerikanen, of de praktijk van abortus, maar de samenstelling van het Hooggerechtshof. Over de vraag of deze beslissing dus politiek gemotiveerd was, is Amerika voorlopig nog niet uitgepraat.

Lees ook

In Florida is abortus na vijftien weken zwangerschap niet langer toegestaan

De gouverneur van de Amerikaanse staat Florida, de Republikein Ron DeSantis, heeft donderdag een nieuwe wet ondertekend die abortus verbiedt na vijftien weken zwangerschap. Volgens de huidige wet staat Florida abortussen tot 24 weken toe.