Het populisme is in Frankrijk bezig aan een ongekend snelle opmars, hoe kan dat?

Het was stil in het restaurant in het veertiende arrondissement in Parijs waar Anne Hidalgo met een paar trouwe partijgenoten gelaten de uitslag tot zich liet doordringen. Nog geen 2 procent van de stemmen had de presidentskandidate van de socialistische partij achter zich weten te krijgen, de laagste score ooit voor de partij die in het verleden presidenten als François Mitterrand en François Hollande voortbracht.

In een ander deel van de Franse hoofdstad nam de kandidate van les Républicains Valérie Pécresse juist het woord, nog voordat de einduitslag binnen was. In het conferentiecentrum la Maison de la Chimie sprak ze zo’n 200 partijgenoten toe. “Ik heb op twee fronten moeten vechten”, verdedigde zij zichzelf, “tegen de zittende president en tegen de extremen”. Pécresse gaf toe dat ze er niet in was geslaagd de kiezers te overtuigen. En toen moest de historische nederlaag nog worden aangekondigd: nog geen 5 procent van de Fransen zette in het stembureau het kruisje bij de naam van Pécresse.

Trend in Europa

Samen wisten de kandidaten van de twee traditionele partijen, die decennia de Franse politiek domineerden en illustere presidenten leverden, dus nog geen 7 procent van de Fransen achter zich te krijgen. Al is het verlies nog groter dan pessimisten van tevoren voorspelden, de neergang komt niet onverwacht. In 2017 behaalden de kandidaten van deze partijen nog maar ongeveer een kwart van de stemmen.

Daarmee past Frankrijk in een trend binnen Europa; ook in andere landen brokkelen traditionele partijen af. Maar in Frankrijk lijkt deze ontwikkeling zich wel in razend tempo te ontwikkelen, zegt Susi Dennison van de denktank European Council of Foreign Relations (ECFR). Dat heeft volgens haar onder meer te maken met de opkomst en het succes van Emmanuel Macron zelf, die zich in 2017 vanuit het niets in het midden van het politieke spectrum wist te manoeuvreren.

“Ik kan niet een, twee, drie een andere leider in Europa bedenken die het blok van traditioneel links en rechts zo succesvol heeft weten te doorbreken. In Spanje hebben we bijvoorbeeld wel gezien dat partijen in het politieke midden zoals Ciudadanos de links-rechts-verhoudingen doorbrak, maar uiteindelijk heeft de socialistische partij in dat land toch weer voet aan de grond gekregen.”

Anti-systeembewegingen

Macron wist afgelopen jaren linkse en rechtse aanhangers van de traditionele partijen met succes aan zich te binden. Toch was hij met zijn partij La République en Marche zeker niet de enige die deze partijen heeft ‘leeggegeten’. Meer dan de helft van de Fransen heeft op kandidaten van extreme partijen gestemd. Aan de rechterkant zijn Marine le Pen en Eric Zemmour goed voor zo’n 30 procent van de stemmen. En met bijna 22 procent van de kiezers achter zich deed aan de extreem-linkse kant Jean-Luc Mélenchon het zelfs beter dan in de peilingen was voorspeld en zat hij Le Pen (23,15 procent) heel dicht op de hielen.

Ook al doen populistische partijen het in heel Europa goed, in Frankrijk bewegen de kiezers volgens Dennison zich opvallend snel in de richting van anti-systeembewegingen. En daar schaart ze niet alleen de radicaal rechtse Le Pen en Zemmour maar ook de partij van Jean-Luc Mélenchon onder. De extreem-linkse kandidaat loopt bijvoorbeeld niet warm voor de Europese Unie en de Navo. “Ook Mélenchon daagt de status quo uit.”

Wantrouwen in het politieke systeem

Dat Fransen de traditionele partijen links laten liggen en uitwijken naar de extremen heeft volgens Dennison te maken met wantrouwen in het politieke systeem. “Bij ECFR peilen we in Europa al een aantal jaar of mensen het gevoel hebben dat hun nationale politieke systeem werkt. Frankrijk komt dan altijd als een van de landen naar voren waar een groot deel van de inwoners denkt dat hun nationale politieke systeem stuk is”, vertelt ze.

“Begin dit jaar was zelfs bijna 70 procent van de Fransen die mening toegedaan. Ze hebben er geen vertrouwen meer in dat de regering kan zorgen voor redelijke kosten van hun levensonderhoud, voor publieke zaken als veiligheid, onderwijs en zorg. Mensen hebben het gevoel dat het systeem niet meer goed voor hen werkt. Dat vertaalt zich in hun bereidheid om te stemmen op nieuwe politieke partijen en bewegingen buiten de standaardpartijen.”

Het was juist de belofte van een nieuwe manier van politiek bedrijven, die veel Fransen bij de vorige verkiezingen in 2017 ertoe bracht om op Emmanuel Macron te stemmen. Maar zij hebben nu het gevoel dat Macron die belofte niet heeft waargemaakt, zegt Dennison. “Wat begon als een soort grassrootsbeweging van onderop heeft zich ontwikkeld tot een gevestigde partij waar een arrogante elite vooral met zichzelf praat, is het sentiment.”

Lees ook:
Macron en Le Pen treffen elkaar opnieuw

Emmanuel Macron heeft de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen gewonnen. Marine Le Pen eindigt als tweede en zal het op 24 april tegen het staatshoofd opnemen in de beslissende tweede ronde.