Onrust
Het platteland van Peru komt verhaal halen in Lima
De protesten tegen de Peruaanse regering, die zich tot nu toe in de provincie afspeelden, bereiken Lima. In weinig democratieën zijn de kloven zo onoverbrugbaar als in Peru.
Als de Peruaanse politiek niet naar de bergen komt, dan komen de bergen wel naar de Peruaanse politiek toe. Dat was zo’n beetje de uitleg van Florencia Fernández, een advocaat die vanuit haar thuisstad Cusco, in het zuiden, naar de hoofdstad Lima was gereisd. “In mijn land zijn de stemmen van de Andes, de stemmen van de meerderheid, het zwijgen opgelegd”, zei ze tegen persbureau AP. “Daarom zijn we naar deze agressieve stad, deze centralistische stad gereisd, en wij zeggen: de Andes zijn neergedaald.”
Het is in Peru onrustig sinds president Pedro Castillo op 7 december op onhandige wijze een soort coup probeerde te plegen. Hij werd vrijwel meteen uit zijn functie ontheven. Zijn vicepresident Dina Boluarte nam het over, maar zij ontbeert een duidelijk mandaat onder de bevolking of in het parlement.
De protesten begonnen in de streken waar Castillo de grootste aanhang heeft: landelijke gebieden, met name in het bergachtige zuiden van het land. In steden als Cusco en en Juliaca vonden gewelddadige confrontaties plaats tussen veiligheidstroepen en demonstranten. Tot nu toe vielen 54 doden, in overgrote meerderheid demonstranten. Mensenrechtenorganisaties bekritiseren het optreden van de politie. Donderdag was het op meerdere plaatsen opnieuw onrustig. In de stad Arequipa, de tweede stad van het land, in het zuiden van Peru, kwam volgens de nationale ombudsman daarbij zeker een demonstrant om het leven en raakten tien mensen gewond.
Nu stromen al een paar dagen steeds meer demonstranten de hoofdstad binnen, te voet en per bus. Tienduizenden mensen verzamelden zich donderdag onder het motto ‘de inname van Lima’ in het centrum van de hoofdstad. Daar raakten ze slaags met de oproerpolitie. Demonstranten gooiden vuurwerk en stenen naar agenten. Volgens een lokale radiozender probeerden demonstranten ook het parlement te bestormen. Bij de onlusten in de hoofdstad vielen meerdere gewonden.
In de avond brak een grote brand uit in het centrum van Lima. Televisiebeelden en beelden op sociale media toonden metershoge vlammen en dichte rookwolken die opstegen boven het dak van een monumentaal gebouw. Of de brand verband houdt met de onlusten is onduidelijk.
Volkswoede
De eisen van de demonstranten zijn diffuus. In ieder geval erkennen ze Boluarte niet, en eisen ze nieuwe verkiezingen. Sommigen willen een nieuwe grondwet. De nieuwe president wilde aanvankelijk de termijn van Castillo, die tot 2026 duurt, uitdienen. Ze ging onder druk akkoord met vervroegde verkiezingen in 2024, maar dat bracht de gemoederen niet tot bedaren.
Los van de specifieke eisen over nieuwe verkiezingen lijkt achter de uitbarsting van volkswoede een al langer broeiende frustratie schuil te gaan. Het politiek systeem slaagt er al jaren niet in om veel Peruanen het gevoel te geven dat ze vertegenwoordigd worden. Bovendien geeft de woede uitdrukking aan een gevoel van achterstelling bij veel plattelandsbewoners. Losgezongen elites en de kloof tussen stad en platteland – het zijn klachten die ook in andere democratieën klinken, maar in Peru zijn de kloven dieper dan elders.
Peruaanse paradox
Slechts 21 procent van de Peruanen zei, in een vergelijkend onderzoek van Vanderbilt University uit 2021, tevreden te zijn met het functioneren van hun democratie. Dat was – na het in chaos weggezonken Haïti – de laagste score van heel Latijns-Amerika.
Die score is al ruim twintig jaar consistent laag, en politicologen verbazen zich daarover. Want Peru kende in de afgelopen twintig jaar wel een stevige economische groei, de economische ongelijkheid daalde, en de democratische instellingen toonden zich onafhankelijk. Factoren die in andere landen juist tot groeiende tevredenheid leiden. Het fenomeen staat onder democratie-onderzoekers bekend als de ‘Peruaanse paradox’.
De Peruaanse hoogleraar politicologie Alberto Vergara ziet de sleutel tot de paradox in de autocratische erfenis van oud-dictator Fujimori, die in 2000 werd weggejaagd, schrijft hij in vakblad Latin American Perspectives. Fujimori installeerde allerlei technocratische ambtenaren, die neoliberale economische hervormingen doorvoerden. Tegelijkertijd onderdrukte hij maatschappelijke organisaties, zoals vakbonden en politieke partijen, die normaal maatschappelijke druk op de politiek kanaliseren.
Die erfenis van een machtige technocratische elite en een kaalgeslagen maatschappelijk middenveld duurt in Peru nog altijd voort, en zorgt ervoor dat ook democratisch gekozen presidenten sindsdien meestal stranden in hun pogingen om hervormingen door te voeren.
Ook Pedro Castillo, de eerste president afkomstig uit de Andes, wist dat stramien niet te doorbreken. De politiek volslagen onervaren onderwijzer werd tot ieders verbazing in 2021 tot president gekozen, met de belofte om de inheemse Peruaanse bevolking voor het eerst een echte stem te geven. Hij combineerde een links economisch program met een conservatieve blik op sociale kwesties. Maar dat hij er in zeventien maanden tachtig ministers doorjaagde, geeft wel aan dat hij vooral bezig was met bureaupolitiek.
Een diepe kloof
Wat hij wel bereikte, was een verdere verdieping van de kloof tussen stad en platteland. Hij dweepte met inheemse symboliek, en hield Peruanen een geïdealiseerd beeld voor van de Andes-samenleving in de tijd voor de Spanjaarden die het gebied koloniseerden. Het echte Peru vind je in de bergen, zo benadrukte Castillo graag. De raakvlakken met veel bewoners van Lima, die sinds de neoliberale hervormingen van Fujimori aangesloten zijn op de wereldeconomie, waren minimaal.
Nu komt dat platteland in Lima verhaal halen. “We willen onze beweging hier in Lima baseren, om te kijken of ze veranderen”, vertelde demonstrant Domingo Cueva tegenover verslaggevers van Reuters. De keurige hoofdstedelijke krant El Comercio roept in een hoofdredactioneel juist op tot kalmte. Het is verleidelijk om in ieder geval toe te geven aan de eis tot nieuwe verkiezingen, schrijft de krant, ‘maar je hoeft geen profeet te zijn om te snappen dat dat ons alleen maar in een nog grotere chaos zou storten’.
Lees ook:
Geen Peruaan begrijpt de ‘zelf-coup’ van ex-president Castillo
De Peruaanse president Pedro Castillo is afgezet, nadat hij zelf probeerde het parlement naar huis te sturen. De inwoners van Lima weten niet wat er nu gebeurt.
