Het nieuwste geopolitieke conflict speelt zich af op de poolcirkel

Met een grote militaire oefening proberen Navo-landen zich voor te bereiden op een botsing in de poolcirkel, die groeiende geopolitieke aandacht krijgt. Ook Nederland doet mee.

De militairen banjeren met temperaturen van -20 graden Celsius door de diepe sneeuw. Onderzeeërs varen door de Noorse fjorden en F-35’s vliegen door de lucht. Vanaf Nederlandse schepen wordt met kanonnen geschoten op doelen in het noordelijkste puntje van Noorwegen. De 20.000 militairen in het poolgebied vechten tijdens de oefening Joint Viking tegen Murinus, een denkbeeldige strijdkracht, maar deze dagen de vijand. Militairen uit negen landen doen mee aan de elfdaagse missie, waaronder de VS, Duitsland, Zweden en Finland. Nederland doet met 1100 militairen mee.

Murinus mag dan de officiële naam van de imaginaire vijand zijn, de landen trainen met een echt land in het achterhoofd: Rusland. Dat heeft zijn pijlen immers gericht op het ijzige, maar olierijke poolgebied. Zo blies de Russische president Poetin oude militaire bases uit de Sovjettijd nieuw leven in. En hij installeerde er strategisch materieel, zoals onderzeeërs die in staat zijn kernraketten te lanceren. Rusland heeft inmiddels een derde meer militaire bases in de poolcirkel dan de Navo, berekende het International Institute for Strategic Studies.

Meerdaagse expedities

Intussen sluiten steeds meer bondgenoten zich aan bij oefeningen in het poolgebied, zegt luitenant ter zee Lonneke van Kollenburg. Ze vaart momenteel op het transportschip Rotterdam langs de Noorse fjorden. “De oefening wordt steeds groter en dat is goed. Binnen de Navo hebben we dezelfde procedures, we spreken dezelfde taal. Maar je moet wel blijven oefenen.” Dus voeren de militairen meerdaagse expedities uit, houden schietoefeningen op land, vernietigen mijnen in de fjorden. “Elke dag is anders en de oefening gaat dag en nacht door”, zegt Van Kollenburg. “Soms zegt iemand goedemorgen terwijl het ‘s avonds is.”

De druk op Rusland groeit in het poolgebied, nu zowel Finland als Zweden zich hebben aangemeld voor het Navo-lidmaatschap. “Rusland zou dan het enige poolland zijn dat geen lid is van deze alliantie.” Dus onthulde Poetin vorig jaar een nieuwe maritieme strategie om de noordelijke poolwateren “op alle manieren te beschermen”. In september voerden Rusland en China in dit kader een gezamenlijke missie uit op de Beringzee.

Olievoorraden en vaarroutes

Er valt iets te verdedigen, voelen de landen in het dunbevolkte poolgebied. Zowel de Navo-landen als Rusland en China azen op de onontgonnen olie- en gasreserves. De regio bevat 160 miljard vaten olie en 30 procent van de wereldwijd geschatte gasvoorraden, zo meldde het Amerikaanse geologische instituut, de Geological Survey, onlangs. Deze week nog keurde de Amerikaanse president Biden het Willow-project goed, een gigantisch olie- en gasdelvingsproject in het poolgebied van Alaska, dat in de komende dertig jaar 578 miljoen vaten olie moet opleveren.

Ook de smeltende ijskappen maken de poolcirkel interessant. Vorige zomer waren de twee belangrijkste vaarroutes door het poolgebied de hele zomer vrijwel ijsvrij. Over enkele tientallen jaren geldt dat mogelijk voor het hele poolgebied, voorspellen klimaatwetenschappers. Het creëert een nieuwe vaarroute, een die Willem Barentsz in 1594 al probeerde te bevaren. Zijn expeditie mislukte: zijn ploeg strandde door het pakijs van Nova Zembla.

Ruim 400 jaar later hebben zowel Rusland als China een hernieuwde interesse getoond in Barentsz’ voormalige handelsroute. Zo publiceerde de Chinese president Xi Jinping in 2018 een Arctisch beleidsplan met de filmische titel Polar Silk Road, een zijderoute over de pool heen. Volgens dat rapport kunnen Chinese schepen bijna twintig dagen besparen als ze de poolroute verkiezen boven het traditionele Suez-kanaal.

Woeste zee

In het Noorse Tromso is de denkbeeldige vijand Murinus inmiddels verslagen: 16 maart is de laatste dag van de oefening. Makkelijk was het niet, volgens Van Kollenburg. “We hebben stevig weer gehad, waarbij golven van tien meter voorkwamen”, vertelt ze. “Onze schepen kunnen daarin varen, maar mensen worden gewoon zeeziek. Met temperaturen tot min -20 is het extreem koud geweest, waardoor onze helikopter niet kon landen op het dek vol ijs.” Die uitdagingen zijn desondanks een bron van informatie.

Eigenlijk is deze oefening een “generale repetitie” voor volgend jaar, vertelt Van Kollenburg vanaf haar schip: dan staat de Nordic Response gepland. “Dat wordt de grootste Navo-oefening sinds de Koude Oorlog.” Een “geruststelling voor de Noren”, zo noemt de luitenant het. “De oefening is deels een afschrikkingstactiek naar andere partijen. Onze boodschap: we staan klaar om dit strategische gebied te verdedigen.”

Lees ook:

De middenweg die Joe Biden zoekt bij oliewinning in Alaska kan hem helpen bij de volgende verkiezingen

Met zijn beslissing om olieboringen toe te staan in het noorden van Alaska heeft president Joe Biden zowel de olie-industrie als de milieubeweging teleurgesteld. Toch kan dat hem helpen als hij, zoals verwacht, in 2024 probeert herkozen te worden.