Het Hooggerechtshof is verdeeld over een zaak met ‘mogelijk rampzalige gevolgen’ voor de democratie in de VS

De rechtszaak Moore vs. Harper kan grote gevolgen hebben voor de machtsverhoudingen in de VS. Als de Republikeinen hun zin krijgen, zou een rechter in een staat niets meer te zeggen hebben over verkiezingen, maar politici des te meer.

Een toekomst waarin politici naar hartenlust de regels van verkiezingen in hun voordeel kunnen veranderen, blijft de VS vermoedelijk bespaard. In een hoorzitting over dat onderwerp van het Hooggerechtshof leek er geen meerderheid voor te zijn onder de negen rechters. Maar helemaal met lege handen zullen dergelijke politici ook niet naar huis gaan als er eenmaal een uitspraak is in de zaak Moore vs. Harper.

De rechtszaak met die naam is er een met ‘potentieel rampzalige gevolgen’, volgens analisten van het Brennan Center for Justice in New York. Hij draait om een artikel in de Amerikaanse Grondwet over de organisatie van verkiezingen voor de Senaat en het Huis van Afgevaardigden. Het artikel zegt dat ‘de tijden, plaatsen en wijzen’ van die verkiezingen moeten worden bepaald door de ‘wetgevende macht’ van elke staat. Tenzij het Congres in Washington er bij wet nog regels voor stelt, zoals in de jaren zestig gebeurde om het stemrecht voor zwarten veilig te stellen.

De staat gaat dus over de stembusgang, zo is sinds jaar en dag de interpretatie van dat grondwetsartikel en de praktijk bij verkiezingen. Maar de Republikeinen van de staat North Carolina hebben het Hooggerechtshof gevraagd of dat niet veel letterlijker moet worden opgevat: alleen het parlement van North Carolina heeft volgens hen iets te zeggen over verkiezingen daar. Rechters in die staat moeten zich er voortaan buiten houden. De Moore uit de naam van de rechtszaak is Timothy Moore, de Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden van North Carolina.

Grenzen van districten trekken

Volgens critici van deze theorie gaat er een grote dreiging voor de democratie van uit en is North Carolina zelf er een voorbeeld van. De Republikeinen hebben er de meerderheid in het parlement. Ze zorgden ervoor dat bij de tienjaarlijkse herindeling van kiesdistricten voor het Huis van Afgevaardigden de grenzen van die districten zodanig werden getrokken dat de Republikeinen bij de verkiezingen in november vermoedelijk 10 van de 14 zetels zouden krijgen, ook al halen ze doorgaans maar iets meer dan 50 procent van de stemmen.

De Democraten stapten naar de rechter; de Harper in de naam van de rechtszaak is Rebecca Harper, lid van een groep burgers die de rechtszaak aanspande.

Uiteindelijk besliste het hooggerechtshof van North Carolina dat de kaart niet eerlijk was. Omdat de partijen het ook daarna niet eens werden, liet een lagere rechtbank uiteindelijk een drietal deskundigen een eerlijke kaart ontwerpen. Als gevolg daarvan haalden de Republikeinen en de Democraten in november allebei zeven zetels. En dat mag nooit meer op die manier gebeuren, vinden de Republikeinen.

De Grondwet letterlijk nemen

Minstens drie leden van het Amerikaanse Hooggerechtshof zijn het daarmee eens. Dat valt althans af te leiden uit de vragen die opperrechters Samuel Alito, Clarence Thomas en Neil Gorsuch woensdag op de zitting stelden aan de advocaten van beide partijen, en aan die van North Carolina en de regering-Biden. Het letterlijk nemen van de Grondwet staat bij de conservatieve vleugel van het hof in groot aanzien.

De drie progressieve leden die het hof nog telt – Elena Kagan, Sonia Sotomayor en Ketanji Brown Jackson – hadden juist geen goed woord over voor het idee dat de rechter in een staat op verkiezingsgebied niets meer te zeggen zou moeten hebben over wat het parlement in die staat doet. “Hiermee zou je alle veiligheden die er in het systeem zijn ingebouwd overboord gooien”, zei Kagan.

De opvattingen van de drie overige rechters lieten zich moeilijker raden. John Roberts, Brett Kavanaugh en Amy Coney Barrett worden alle drie tot de conservatieve vleugel gerekend, maar ze leken niet zover te willen gaan als de Republikeinen van North Carolina wilden.

Het is mogelijk dat de drie een compromis zullen voorstellen. In een geval als North Carolina zouden ze bijvoorbeeld kunnen voorschrijven dat rechters in een staat zich terughoudend moeten opstellen. Ze mogen dan nog wel dingen verbieden die ze oneerlijk vinden, maar niet voorschrijven hoe het dan wel moet.

Een wiskundig spel met lijnen op een kaart.

Hoe Moore vs. Harper uitpakt kan grote gevolgen hebben voor de machtsverhoudingen in de VS. In North Carolina kostte de beslissing van het hooggerechtshof van die staat de Republikeinen drie zetels in het Huis van Afgevaardigden in Washington. Het scheelde in november maar een paar zetels of het had ze de meerderheid gekost.

Als in het hele land rechters geen rem meer mogen zetten op het manipuleren van districtsgrenzen, door beide partijen, dan wordt de macht in het Congres voornamelijk nog bepaald door een wiskundig spel met lijnen op een kaart. En niet meer door campagnes en debatten.

Of het zover gaat komen, zal het Hooggerechtshof uiterlijk in juni 2023 laten weten.

Lees ook:

De 51ste senaatszetel voor de Democraten is een dreun voor Trump

De Democraten hebben hun greep op de Amerikaanse Senaat verstevigd. Dankzij de verkiezingswinst van de zittende senator Raphael Warnock in Georgia hebben de Democraten vanaf januari 51 van de 100 zetels in handen.

Hoe een conservatieve interpretatie van de grondwet de Amerikaanse democratie bedreigt

Overleeft de Amerikaanse democratie het Hooggerechtshof? Eerder dit jaar werd het landelijke recht op abortus om zeep geholpen. Nu dreigt een reactionaire theorie over de Grondwet de presidentsverkiezingen in 2024 te ondermijnen.