Het autoritaire veiligheidsmodel van El Salvador maakt school in Latijns-Amerika

Waar een klein land groot in kan zijn: El Salvador, een land in Midden-Amerika met niet veel meer dan zes miljoen inwoners, kan binnenkort pochen op de grootste gevangenis ter wereld. In het Centro de Confinamiento del Terrorismo, dat binnenkort in gebruik wordt genomen, zal plek zijn voor 40.000 gevangenen. President Nayib Bukele presenteerde het project een paar weken geleden met de nodige bombarie.

Die nieuwe plek is hard nodig, want El Salvador heeft in het afgelopen jaar ruim 60.000 mensen opgepakt. Het land voert sinds kort de wereldwijde ranglijst ‘meeste gevangenen per hoofd van de bevolking’ aan. Dat lijkt geen positie om trots op te zijn, maar het is beter dan eerste staan in de wereldwijde ranglijst ‘aantal moorden per hoofd van de bevolking’. Een plek die El Salvador tot voor kort bekleedde, maar inmiddels kwijt is.

En dus kijken ze niet alleen in El Salvador zelf, maar in heel Latijns-Amerika met interesse naar de autoritaire methoden waarmee Bukele de criminaliteit in zijn land omlaag kreeg.

Tot een jaar geleden was het veiligheidsbeleid in El Salvador vooral een kwestie van achterkamertjesoverleg tussen de regering en de gewelddadige bendes, die veel territorium controleren. De regering beloofde ze grotendeels met rust te laten, als de bendes op hun beurt het aantal moorden maar niet al te zeer uit de hand lieten lopen. Dat pact brak vorig jaar, en sindsdien is Bukele overgegaan tot keiharde repressie van alles en iedereen die er ook maar in de verte van verdacht wordt iets met bendes te maken te hebben.

Bredere stategie

Mensenrechtenbeschermers spreken schande van zijn aanpak. Arrestanten worden veelal zonder proces of duidelijke aanleiding in de gevangenis gegooid. Zelfs ‘nervositeit’ kan een reden zijn voor detentie, onthulde journalistiek platform El Faro. De aanpak past bovendien binnen een bredere autoritaire strategie van Bukele, die journalisten het werken moeilijk maakt, democratische spelregels in zijn eigen voordeel ombuigt, en de politie ongelimiteerde afluisterbevoegdheden heeft gegeven.

Maar, zo moeten ook tegenstanders met tegenzin toegeven, het wérkt vooralsnog wel. Winkeliers melden dat ze geen afpersgeld meer hoeven te betalen, burgers melden dat ze weer wandelingen durven te maken met hun kinderen, en het aantal geweldsmisdrijven is flink omlaag gegaan (al zouden de officiële moordcijfers wel weer een stuk hoger liggen als de vele gevangenen die de afgelopen maanden onder onduidelijke omstandigheden stierven meegeteld werden).

Het vertaalt zich in een ongekend hoge populariteit van Bukele. De meeste opiniepeilingen wijzen uit dat hij na een paar jaar nog altijd de steun geniet van ruim 75 procent van de bevolking. Ook in andere landen in de regio is zijn ster rijzende; bij een demonstratie in buurland Guatemala nodigden betogers onlangs Bukele uit om ook president van hun land te worden. Want veel landen in de regio kampen met onveiligheid en bendes.

En dus maakt de aanpak van Bukele de afgelopen maanden school onder ambitieuze politici, die hun voelsprieten goed afgesteld hebben. Neem Zury Ríos, de rechtse kandidaat die later dit jaar in Guatemala tot president wil worden gekozen, en er goed voor staat. Die voert openlijk campagne voor een ‘Bukele-aanpak’. “De tijd van de uitvluchten is voorbij”, zei ze laatst in een campagnefilmpje. “We moeten praktisch zijn en de beslissingen durven nemen waarvan onze vriend en buurman al heeft laten zien dat ze werken.”

Noodtoestand

Niet alleen rechtse politici, maar ook iemand als Xiomara Castro, de onlangs verkozen president van het andere buurland Honduras, leent af en toe wat pagina’s uit het scenario dat door Bukele geschreven is. Zij werd gekozen als linkse, democratische kandidaat die campagne voerde tegen willekeur van de politie. Maar ze riep onlangs wel de noodtoestand uit om met buitengewone maatregelen tegen de bendes op te kunnen treden, daarbij refererend aan het voorbeeld van El Salvador.

Dat de aanpak-Bukele het goed doet bij de kiezers, liet ook Rafael López Aliaga zien, die vorige maand aantrad als burgemeester van de hoofdstad van Peru, Lima. “Het plan-Bukele heeft wonderen gedaan voor El Salvador. We staan in contact met zijn veiligheidsteam om iets vergelijkbaars door te voeren”, beloofde hij bij de campagne.

Zijn collega uit Guayaquil, de tweede stad van Ecuador, zou dat ook wel willen. “Als het werkt, kopieer het dan”, zei ze vorig jaar, na een geweldsuitbarsting in haar stad. Maar ze wijst naar de landelijke politiek. Die moet haar bevoegdheden geven.

Zoals de landelijke politiek dat in Costa Rica van plan lijkt. Een veiligheidsbeleid à la Bukele ‘zou geweldig zijn om het aantal moorden terug te dringen’, aldus de minister van justitie Jorge Torres twee maanden geleden.

Zo wordt het model-Bukele ineens overal onderwerp van het politieke debat. Terwijl critici zich afvragen of het echt wel toekomst biedt. “Met deze gevangenis laat Bukele zien dat hij geen duidelijke plannen heeft om misdaad te voorkomen”, tweette Carola Jimenez van mensenrechtenorganisatie Washington Office on Latin America. “Zijn belangrijkste keuze is een permanente noodtoestand waarin mensenrechtenschendingen worden begaan.”

Lees ook:

President El Salvador gelooft heilig in bitcoin, zelfs ten koste van zijn eigen land

Sinds El Salvador de bitcoin als betaalmiddel invoerde, heeft de digitale munt het land vooral economische problemen opgeleverd. Maar de president blijft erin geloven.

's Werelds ‘coolste’ president Nayib Bukele krijgt stiekem steeds meer trekjes van een dictator

De 40-jarige Nayib Bukele regeert El Salvador per sociale media. Maar achter de façade van grappen en memes voert hij een harde autoritaire agenda door.