Het anker ergens anders uitgooien kan het o zo belangrijke zeegras redden

In de riviermond van de Sado in Portugal staat het zeegras onder druk. De organisatie Ocean Alive werkt al jaren aan een bewustmakingsproject bij de lokale vissersgemeenschap, om te voorkomen dat het zeegras helemaal verdwijnt.

Eenmaal in de vaargeul is het vasthouden geblazen. Hier gaat het vol gas met de vissersboot, stuiterend over de golven. Visser Paulo Ribeiro dos Santos heeft er duidelijk plezier in. Nog één keer kijkt hij achterom, of de Nederlandse journalisten niet allang overboord zijn gevallen, en dan gaat er nog nét een tandje bij.

Een van de meereizende biologen wijst naar een drietal overvliegende lepelaars, herkenbaar aan de zwarte achteruitgestoken poten en het witte verenkleed. Maar echt kijken zit er niet in, als we tenminste niet willen dat Paulo alsnog een reddingsmanoeuvre moet uitvoeren.

Het doel vandaag is een zandplaat, waar de groei van het zeegras in deze riviermonding in kaart wordt gebracht. De 57-jarige visser weet de plaat moeiteloos te vinden. Zijn hele leven speelt zich af rondom de rivier Sado – op enkele tientallen kilometers zuidelijk van Lissabon – dus kent hij deze als zijn broekzak.

Voor zijn vrouw Dina Pereira dos Santos, 51, zelf actief in de visfokkerij, voelde het dan ook als de meest natuurlijke zaak ter wereld om zich te verbinden aan een organisatie die het ecosysteem van de rivier beschermt. “Het was alsof ik mezelf herontdekte”, vertelt Dos Santos over haar start bij de organisatie Ocean Alive, zodra we zijn aangekomen.

Lopend over het zanderige slik toont Dos Santos waar het vandaag om te doen is: aan de randen is in laagwater het wierige zeegras zichtbaar. Met een gps zullen ze om deze velden heen lopen, zo wordt de jaarlijkse groei of krimp in kaart gebracht – een proces dat naar ze hopen binnenkort met een drone te doen is.

Kooien en netten van vissers

Tegelijk is ook te zien waar het probleem ligt: kooien en netten van vissers, hier uitgezet om bijvoorbeeld oesters te verzamelen. Het is de combinatie van vissersboten die met hun ankers de wortels kapot trekken én vervuiling van het rivierwater. Het dumpen van afval is volgens Dos Santos stukken minder geworden in de afgelopen jaren.

Nu ligt de uitdaging in het overtuigen van vissers om zorgvuldig met de natuur om te gaan – een proces waar de organisatie geleidelijk in slaagt. “Mijn man en ik kennen de andere vissers al heel lang. Daardoor is het makkelijk om tot hen door te dringen. Ik laat ze zien hoe het zeegras groeit, waardoor ze beter begrijpen waar ze hun boot voor anker moeten leggen om te voorkomen dat ze dit beschadigen.”

Ocean Alive werd opgericht door Raquel Gaspar. Terwijl ze voor haar PhD onderzoek deed naar een populatie rivierdolfijnen in de Sado, werd het haar duidelijk dat deze vooral last hadden van het verminderen van de visstand – een direct gevolg van minder zeegras. Die planten zorgen namelijk voor een gezond ecosysteem, waarbij kleine vissen goed gedijen – die houden zich graag op in en rondom het zeegras. Als de planten verdwijnen, betekent dat ook problemen hogerop in de voedselketen. De grotere vissen hebben dan geen eten meer.

Gefinancierd door lokale bedrijven werkt Ocean Alive met de gemeentes langs de rivier, maar toch vooral met vissers. “Ik realiseerde me dat zij en dolfijnen eigenlijk niet veel van elkaar verschilden”, vertelt Gaspar. “Beiden zijn afhankelijk van een gezonde visstand. Alleen moest ik hen dat duidelijk zien te maken.”

Een deel van de zeegrasvelden van de Sado is beschermd als Natura2000-gebied. Maar dat geldt niet overal in de riviermond. Er worden nog steeds ankers over velden uitgegooid en er wordt in het modder gegraven naar schelpdieren – waarbij de wortels beschadigd raken.

In eerste instantie zocht Gaspar contact met vissersvrouwen als Dina, die ze bij de rivier had gezien. Intussen heeft ze een heel aantal van deze vrouwen in haar team. “Noem het intuïtie”, zegt ze lachend, “Maar ik zie het zo dat vrouwen een symbool zijn van duurzaamheid. Wij voeden onze kinderen en brengen hen groot. Dus was het voor mij ook logisch om de vissersvrouwen te benaderen.”

Maar, zo wil Gaspar benadrukken, uiteindelijk werkt haar organisatie met zowel de visser als diens vrouw. Als stel kennen die meestal de rivier op hun duimpje, ze zijn er economisch afhankelijk van én geven erom. Het is dan ook haar doel om niet alleen de overheid te overtuigen regels aan te scherpen voor natuurbehoud, maar ook een alternatief te vinden voor de vissers: een andere manier om naar schelpdieren te graven, andere inkomstenbronnen.

Als je naar de riviermonding kijkt, zou je hier zo een gebied als de Waddenzee in herkennen. Bij laagtij zijn hele stukken slik drooggevallen, met rondom uitgestrekte moddervlaktes waar je makkelijk diep met je voeten in wegzakt. De situatie van het zeegras is ook vergelijkbaar: al enkele jaren worden stukken Waddenzee met nieuw zeegras beplant voor herstel, want op sommige plekken is dit helemaal verdwenen.

Sterke rivierstroming

Hier bij de Sadorivier is de situatie minder nijpend, vertelt vissersvrouw Dina. Er zijn nog hele stukken natuurlijk zeegras, dat zou aangroeien als het toch maar met rust gelaten zou worden – helaas zijn nog lang niet alle vissers aan boord bij het project. Met het herplanten van zeegras is nog niet begonnen hier in de Sado. Het is te moeilijk, de rivierstroming is sterk, waardoor geplant zaad vaak wegspoelt.

De 26-jarige onderzoekster Angela Herrero Fernández, die met een beurs bij de organisatie werkt, vertelt – terwijl ze moeizaam door een stuk modder loopt – dat het planten door de omstandigheden te duur zou worden. “Met alle kosten voor de boten en de tijd die je erin steekt. We richten ons liever eerst op bewustmaking bij mensen die afhankelijk zijn van de rivier.”

Terug in de boot wil visser Paulo de groep vrouwen verder stroomopwaarts brengen. Daar heeft hij een heel stuk zeegras gezien, vertelt hij. Dus voor we het weten gaat het weer vol gas, stuiterend over het wateroppervlak. Paulo groet een groepje oestervissers die langs de oever bezig zijn, waarna de gashendel weer ietsje verder omlaag gaat.

“Kijk, dit is dus precies waarom je met lokale mensen wilt werken”, zegt Herrero Fernández zodra we zijn aangekomen bij het zeegras. “We wisten niet dat hier een veld was. Paulo weet dat wel. Maar bovendien geldt altijd in het natuurbehoud dat je zoveel mogelijk actoren wilt betrekken. Zo krijgt iedereen liefde voor het project.”

Lees ook:

Het natuurdagboek van Koos Dijksterhuis: De terugkeer van zeegras gaat niet vanzelf

Groot zeegras is een kraamkamer voor vissen en andere zeedieren, legt slib en CO2 vast, beschermt de kust tegen stromingen.

Rijkswaterstaat plant 700.000 zaden van zeegras in Waddenzee

Zeegrasvelden behoren tot de meest productieve ecosystemen ter wereld, maar zijn in Nederland helemaal verdwenen.

Zeegras beschermt die bountystranden beter dan beton

Zeegras heeft de kracht om Caribische stranden te behoeden voor erosie. Maar een invasief, exotisch zeegras uit de Rode Zee gooit steeds meer roet in het eten.