Het Amerikaanse isolationisme dringt door tot in de Duitse dorpen

Het enige wat de dorpen rond Spangdahlem overdag merken van de Amerikanen, zijn de luid overvliegende F-16’s. Normaal blijven de militairen op de Amerikaanse luchtmachtbasis en kun je ze achter kilometerslange hekken zien hardlopen, push-ups doen of golfen. Pas na werktijd rijden ze in pick-uptrucks door de slaperige Duitse dorpjes, om een maaltijd af te halen of wat te drinken in een Biergarten.

Maar vanochtend staat een aantal militairen al vroeg op de rotonde voor de hoofdingang van de basis. De paal waaraan de Amerikaanse vlag normaal fier wappert, heeft het begeven, en de vlag is met een harde klap ter aarde gestort. Zoals het vlaggenprotocol voorschrijft, halen de militairen ook de nabije Navovlag, de Duitse vlag en de vlag van Rijnland-Palts, de deelstaat waar Spangdahlem in ligt, naar beneden.

Een toevallig symbolisch tafereel, want aan de aanwezigheid van de Amerikanen hier in Spangdahlem moet op bevel van de president na 75 jaar een einde komen. Trump kwam eind juli met het plan om 12.000 van de 35.000 Amerikaanse militairen te verwijderen die nog in Duitsland zijn gestationeerd. Concreet zou dat betekenen dat de bases in Vilseck en Spangdahlem verdwijnen, en delen van andere bases. Het hoofdkwartier van de Amerikaanse missie in Europa, Eucom, zal van het Duitse Stuttgart naar België verhuizen.

Verkiezingslawaai

Het nieuws sloeg deze zomer in als een bom. De meeste lokale bedrijven zijn afhankelijk van de Amerikanen. De kebabzaak van Haci Ekici, City Grill, is populair bij Amerikaanse gezinnen. Ekici laat trots zijn wand zien vol ééndollarbriefjes met handtekeningen van vertrokken militairen. Meer dan de helft van Ekici’s klanten komt van de luchtmachtbasis. “Toen ik het nieuws hoorde, vroeg ik diezelfde avond aan de Amerikanen hier in de zaak of het waar was”, vertelt hij. “Zij geloofden het niet, dus ik probeer me ook niet te druk te maken.”

Want met Trump weet je het nooit, hebben Amerikanen geleerd na vier presidentsjaren. Bij de aankondiging van het plan in juli zei de Amerikaanse minister van defensie Mark Esper dat de geplande verhuizing binnen ‘enkele weken’ zou beginnen. Drie maanden later lijkt er in Spangdahlem nog niets te veranderen en wordt er langzaam gehoopt dat de basis de dans is ontsprongen.

Aan de toonbank van City Grill wacht een militair met felrode sportbroek en smetteloos witte sportschoenen op zijn portie kebab met extra vlees en extra saus. Met zijn naam wil hij niet in de krant, omdat hij als militair eigenlijk niet met de media mag praten. Anoniem wil hij wel wat kwijt: “Voor velen op de basis was het een schok”, zegt hij met luide stem. “Maar ik ben niet dom, ik heb een mastersdiploma. Dus ik dacht bij mijzelf: dit is een verkiezingsjaar. Dit is niets anders dan verkiezingslawaai.”

Agressieve toon

Toch houdt de woordvoerder van de luchtmachtbasis in Spangdahlem vol dat de twintig F-16’s van de basis echt vertrekken naar de basis Aviano in Italië. Volgens het Amerikaanse ministerie van defensie is de terugtrekking uit Duitsland een strategische zet. Van de vertrekkende militairen gaan 6400 terug naar Amerika, maar 5600 verhuizen binnen Europa. Zij zouden hard nodig zijn in Polen, dichter bij Rusland, en in Italië, omdat dat dichter bij de strategische Zwarte Zee is.

Maar Trump maakt het wel heel moeilijk voor het ministerie om vol te houden dat de geplande reorganisatie vooral strategisch is. Volgens de president is het terugtrekken van de troepen uit Duitsland een straf voor het land dat nog niet, zoals beloofd, 2 procent van zijn bbp bijdraagt aan de Navo.

“De Verenigde Staten worden uitgebuit”, zei Trump na de aankondiging van zijn plan. “Daarom reduceren we de manschappen, omdat ze hun rekeningen niet betalen. Het is simpel — ze zijn criminelen.”

Het is die agressieve toon van de president die de verhoudingen tussen Amerika en Duitsland in de afgelopen vier jaar op scherp heeft gezet. Zijn houding staat haaks op de fundamenten van de transatlantische relatie sinds de Tweede Wereldoorlog: ­gelijkwaardig partnerschap en samenwerking in het Westen. Trump ziet samenwerken als een zwakte en stelt zich juist competitief op naar het buitenland.

De Duitse regering maakt zich al langer zorgen over die ontwikkeling. In 2018 zei de Duitse president Frank-Walter Steinmeier te vrezen dat de schade aan de relatie onherstelbaar is. Met het oog op de verkiezingen zoekt Trump alleen nog maar meer de confrontatie op. “Duitsland was de vijand!”, zei hij in maart tegen Fox News. “En nu is Duitsland opeens zo’n geweldig iets. Nou, ze maken al jaren misbruik van ons.”

Karl Metz, een Nederlandse ex-militair uit Rotterdam woont sinds zeven jaar in Spangdahlem en werkt als zelfstandige in het autotransport voor de Amerikanen. ­“Iedereen hier in Spangdahlem weet: dit is een vete tussen Trump en Merkel. Hij heeft iets tegen Duitsland.” Volgens zijn Amerikaanse vrienden zal Spangdahlem niet sluiten en ook Metz neemt het plan niet serieus: “Trump is een goede zakenman, maar heeft geen verstand van militaire zaken.”

Het plan zaait verdeeldheid, zowel binnen de Amerikaanse regering als tussen de Navopartners. Tijdens een hoorzitting in het Amerikaans Congres begin deze maand spraken zowel Democraten als Republikeinen er schande van dat het Pentagon zo weinig informatie geeft over de beslissing, waardoor niemand echt weet wat er aan de hand is. Ook is er kritiek dat Navopartners niet meegenomen worden in de herstructureringsplannen, wat het partnerschap ­ondermijnt en Rusland in de kaart speelt.

Dat Amerika zich isolationistisch opstelt, is zelfs lokaal te merken in de dorpen rond Spangdahlem. De 72-jarige Klaus Schmits werkt in zijn tuin, die versierd is met tientallen uitgeholde pompoenen. Het Amerikaanse feest Halloween wordt ook in dit dorp gevierd. Volgens Schmits verandert de relatie tussen de Duitsers en de Amerikanen in zijn dorp. “Vroeger was het Amerika en de wereld samen. Nu is het Amerika eerst.”

Hij wijst naar het huis tegenover, dat al decennia aan Amerikaanse gezinnen verhuurd wordt. “Vroeger ging je samen wat drinken en groette je elkaar als je de deur uitging. Je vroeg hoe het met de ander was”, herinnert hij zich. “Nu zijn de nieuwe gezinnen altijd erg op zichzelf, ze houden de deuren en ramen gesloten.” Schmits denkt dat die houding hun wordt opgedragen. “Ik denk dat van hogerop wordt verteld: met de Duitsers hebben jullie niets te maken.”

Even verderop werkt de gepensioneerde Herbert Lehnertz met de tractor op zijn land. Hij kan wel verklaren waarom de Amerikanen de afgelopen jaren zo op zichzelf zijn. “Dat heeft met de veiligheidssituatie te maken”, zegt hij. Na 9/11 en de daaropvolgende Afghanistan- en Irakoorlogen raakten de Amerikaans troepen in de ban van terrorismedreigingen. “Ze bleven meer op de ­basis en mochten niet meer in uniform naar de lokale horeca”, zegt Lehnertz.

Economische kansen

De Irakoorlog betekende ook een dieptepunt in de Duits-Amerikaanse relatie. Terwijl Duitsland zich verzette tegen een oorlog waar het land niet in geloofde, vlogen de

F-16’s vanuit de Amerikaanse bases in het land naar het Midden-Oosten. Daarbij waren er de afgelopen jaren protesten in Duitsland tegen de drone-oorlogen op afstand die Amerika voert vanaf zijn basis in het Duitse Ramstein. Niet iedereen zal het dus erg vinden als de Amerikanen vertrekken.

Het motto van de basis in Spangdahlem lijkt grimmig in een land waar de Tweede Wereldoorlog nog zo gevoelig ligt: ‘Seek, attack, destroy’. De 80-jarige Lehnertz herinnert zich nog goed dat de verhoudingen in het dorp na de Tweede Wereldoorlog moeizaam waren. De luchtbasis is gebouwd op land dat onder dwang was overgekocht van boeren. De Amerikanen hadden het in die tijd voor het zeggen. “De mensen die de oorlog meemaakten, hebben het er nog altijd moeilijk mee”, zegt hij. “Zij dachten: die zijn er een paar jaar en dan gaan ze weer weg. Maar al snel zaten ze hier in de kerk en speelden ze mee met voetbal.”

In de loop van de tijd veranderden de verhoudingen. De militairen bleven tijdens de Koude Oorlog en het werden er steeds meer. Op het hoogtepunt waren er 300.000 Amerikaanse militairen in Duitsland. Die rijke Amerikanen boden in naoorlogs Duitsland economische kansen. Zelf werkte Lehnertz 44 jaar op de luchtbasis als manager in de voedselvoorziening. “Veel anders was er niet te doen”, zegt hij. “Daarbij was het vijf minuten naar werk en weer terug.”

De jongere generaties groeiden op met hele andere betrekkingen met de Amerikanen. Waar nog velen in Duitsland gebrekkig Engels spreken, spreekt Petra Gerten-Bollig de taal vloeiend, inclusief plat Amerikaans accent. Haar zus trouwde met een militair en vertrok naar het land van de Amerikaanse droom. “Ik hou van de Amerikanen”, zegt Gerten-Bollig, in Nike-trainingsbroek. “Het gaat hier een verdrietige boel worden als ze vertrekken.” Ze hoopt dat een winst van ­Biden in november verschil kan maken. “Daar wachten we hier allemaal op.”

Aan het einde van de dag zijn er op de ­rotonde nog altijd geen vlaggen te bekennen. De palen staan er kaal bij in de schemering. De F-16’s komen een voor een terug bij de luchtmachtbasis, waarop met een dosis Amerikaans overdrijven in grote letters staat geschreven: ‘The gateway to freedom’. Op een heuvel staat een Duitse automobilist geparkeerd, die het spektakel in het laatste daglicht bekijkt. Wie weet is het zijn laatste mogelijkheid, voordat de F-16’s hier voorgoed uit de lucht verdwijnen.

De volledige naam van de militair is bekend bij de hoofdredactie.