Handlanger van Assad krijgt celstraf wegens marteling

De 44-jarige Eyad al-G. heeft namens de Syrische regering van president Bashar al-Assad meegewerkt aan marteling, oordeelde de Duitse rechtbank in Koblenz. Al-G. zorgde er volgens de rechtbank in 2011 voor dat demonstranten naar een detentiecentrum in Damascus werden gebracht, waar zij werden gemarteld. Hij zou zeker dertig mensen naar de gevangenis hebben gebracht, terwijl hij wist dat ze daar gemarteld zouden worden.

Al-G. werd samen met een medeverdachte in Duitsland opgepakt in februari 2019, nadat hij daarheen was gevlucht. De andere verdachte hoort in april zijn straf. De rechtszaak was de allereerste rechtszaak tegen een handlanger van het Syrische Assad-regime.

‘Als je van de president houdt, schiet je op demonstranten’

Het is najaar 2011 als Eyad A. met zijn collega’s naar een demonstratie tegen het regime van de Syrische president Bashar al-Assad wordt gestuurd, met de opdracht deze op te breken. Zijn baas, een neef van de president, komt aangereden in een Mercedes terreinwagen, en schreeuwt: “Als je van de president houdt, schiet je op de demonstranten!” Hij opent het vuur, en anderen volgen zijn voorbeeld. Eyad A. zegt dat hij niet heeft geschoten, en zegt ook dat hij zich op dat moment voornam om te deserteren.

Na de schietpartij krijgen hij en wat collega’s van de geheime dienst echter orders om in de straten van Douma, een voorstad van Damascus, te speuren naar demonstranten. Ze pakken dertig burgers op, die worden afgeranseld in het busje waarin ze worden vervoerd, op weg naar de beruchte gevangenis ‘Afdeling 251’. Eyad A. wist dat daar gemarteld werd; hij hoorde vaak het geschreeuw vanuit de kantine waar hij lunchte.

De Duitse openbare aanklager eiste 5,5 jaar gevangenisstraf tegen Eyad A. voor medeplichtigheid aan misdaden tegen de menselijkheid, voor zijn rol in de foltering van de dertig opgepakte burgers.

Een eerste stap naar gerechtigheid

Het was voor het eerst dat er een medewerker van het Assad-regime terechtstaat voor dergelijke misdaden. De vraag die centraal stond is of Eyad A. de bevelen kon weigeren. De zaak werd losgekoppeld van een zaak tegen een tweede verdachte, Anwar R., een Syrische kolonel die een schrikbewind voert over Afdeling 251 en staat terecht voor seksueel geweld en foltering van 4000 mensen, van wie 58 het niet overleefden – het oordeel in die zaak volgt later dit jaar.

Geen zaak voor het ICC

Het proces tegen de twee mannen vindt niet plaats in Den Haag, maar in het pittoreske Duitse Koblenz, en met goede reden. Aangezien Syrië geen lid is van het Internationale Strafhof in Den Haag (ICC), heeft het hof er geen automatische jurisdictie. De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties kan wel zaken doorverwijzen naar het ICC, maar een poging in 2014 om zo internationale misdrijven in Syrië aan de kaak te stellen, strandde op een veto van zowel China als Rusland. Ook de oprichting van een speciaal tribunaal voor Syrië houden zij tegen.

Dat de zaak nu wel voor de Duitse rechter komt is dankzij het beginsel van ‘universele rechtsmacht’, dat stelt dat internationale misdrijven als genocide, oorlogsmisdrijven en misdaden tegen de menselijkheid ook vervolgd kunnen worden als die in het buitenland werden gepleegd. Duitsland hanteert een ruime interpretatie hiervan, en dus kan een Duitse rechter volgens de Duitse wet rechtspreken, ook als er geen Duitser betrokken is bij de misdaden.

Gruwelijke getuigenissen

En dus luisterden rechters in Koblenz zestig dagen lang naar getuigenissen van hoe het Syrische regime zijn burgers martelde. Oud-gevangenen van Afdeling 251, mensen die inmiddels gevlucht zijn naar Duitsland, vertelden over ondergrondse, overbevolkte cellen die roken naar bloed en schimmel. De getuigenissen waren vaak gruwelijk en gedetailleerd: gebrek aan eten, luizen, gevangenen met opgezwollen ledematen na weer een aftuiging.

Een inlichtingenofficier vertelde over massagraven waar duizenden lichamen werden begraven; de locaties zijn nog steeds duidelijk te zien op Google Maps. En duizenden foto’s van de dode lichamen van gevangenen die werden doodgemarteld – aangeleverd als bewijs van het systematisch martelen binnen de Syrische gevangenissen – werden door de rechtbank forensisch ontleed. De beelden werden eerder het land uit gesmokkeld door een veiligheidsdienstmedewerker die bekend staat onder de schuilnaam ‘Caesar’.

Een precedent voor toekomstige zaken

Juist die gedetailleerde uiteenzetting van de systematische foltering die in Syrië plaatsvindt, is van belang. Er zijn twee onderdelen van de zaak: het aantonen van de context en de misdaden tegen de menselijkheid en de individuele verantwoordelijkheid van Eyad A.

“Historisch gezien is de context het belangrijkste”, zegt Patrick Kroker, jurist bij het in Berlijn gevestigde European Centre for Constitutional and Human Rights (ECCHR), dat een aantal van de slachtoffers bijstaat. Dat bewijs kan volgens hem “dienen als precedent voor toekomstige zaken, in Duitsland en in andere landen”. Het ECCHR heeft ook zaken tegen Assad-medewerkers aangespannen in Zweden, Noorwegen, Oostenrijk en Frankrijk.

Maar zijn collega Wolfgang Kaleck tempert de verwachtingen van wat het proces in Koblenz kan bereiken. “Onze verwachtingen zijn niet erg hoog”, zegt hij. “Het is een stapje vooruit, maar in de wetenschap dat volledige gerechtigheid nooit zal worden behaald. Dat voelt soms heel frustrerend.”

Lees ook:

Vonnis medewerker martelgevangenis nadert, maar Syriërs hebben wat anders aan hun hoofd

Woensdag is de uitspraak in de rechtszaak tegen Eyad A., die in Duitsland terechtstaat voor medeplichtigheid aan martelpraktijken in de Syrische gevangenis ‘Afdeling 251’.Maar in Syrië zelf zijn maar weinig mensen op de hoogte van dit proces.