Haags onderzoek naar invasie van Oekraïne: wat zijn de mogelijkheden?

De oorlogsmisdaden die in Oekraïne worden gepleegd, kunnen volgens de Europese Unie niet ongestraft blijven. Daar kunnen Oekraïense rechtbanken en het Internationaal Strafhof in Den Haag zich in de toekomst over buigen. Maar het beginnen van de oorlog is een misdaad op zich, vertelt Marieke de Hoon, universitair docent internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Het nieuwe Internationaal Centrum voor de Vervolging van het Misdrijf Agressie in Den Haag gaat zich daarover buigen.

Kan dat centrum straks Russen vervolgen?

“Nee, dit is een voorbode van een tribunaal dat dit wel kan. Maar voor het oprichten daarvan is de steun van veel landen nodig, om de immuniteit van de Russische leiders opzij te kunnen schuiven. Dat kan lang duren. Via de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties lukt dat niet, omdat Rusland daar een veto heeft. Maar het is wel mogelijk via de Algemene Vergadering, en er wordt ook aan gewerkt om daar steun te verzamelen van landen in vooral Afrika en Azië, zodat het geen tribunaal wordt dat namens een paar westerse landen oordeelt.”

Wat is ondertussen de taak van dit nieuwe centrum?

“Het kan zaken voorbereiden en informatie verzamelen, in samenwerking met het al bestaande Joint Investigation Team. Dat is een samenwerkingsverband van de Europese instelling Eurojust, ook in Den Haag, en een aantal andere landen, zoals Oekraïne en de Baltische staten. Zij proberen bewijs dat in verschillende landen wordt verzameld bij elkaar te krijgen om zo dossiers te maken over specifieke verdachten. De volgende stap is dan: voor welke rechter moeten zij verschijnen?”

Wat moeten we ons voorstellen bij het ‘misdrijf agressie’?

“Dat is bijvoorbeeld die invasie van vorig jaar, maar ook de inname van de Krim in 2014 en het sindsdien uitvoeren van beschietingen op Oekraïens grondgebied in de Donbas. Er zal ook onderzoek worden gedaan naar de Russische argumenten om geweld te rechtvaardigen, zoals dat Oekraïense en Navotroepen op het punt zouden hebben gestaan om Rusland binnen te vallen, of dat er genocide gepleegd zou worden door de Oekraïense leiders. En naar de rol van Belarus, dat Russische troepen heeft doorgelaten, wat ook een misdrijf van agressie kan zijn.

“Mensen die de leiding gaven aan het militaire optreden kunnen uiteindelijk vervolgd worden. Dat is een kleine groep: President Poetin zelf, minister van buitenlandse zaken Lavrov, zijn collega van defensie Sjojgoe, president Loekasjenko van Belarus en een paar anderen.”

Is het voorstelbaar dat zij ooit voor de rechter in Den Haag zullen verschijnen?

“Het is onwaarschijnlijk, maar niet onmogelijk. Je weet niet wat er gebeurt als er dingen veranderen in het Kremlin. Of in Belarus, waar de bevolking ook al 2,5 jaar vecht voor afzetting van de ongekozen president. Misschien wordt een van hen ooit ergens gepakt. Bovendien gaat het in de onderhandelingen over een agressietribunaal ook over de vraag of personen bij verstek kunnen worden veroordeeld. Daar zijn alleen veel staten tegen.

In ieder geval kan het nieuwe centrum nu onderzoek gaan doen, waarmee later arrestatiebevelen uitgevaardigd kunnen worden. Dat kan al helpen bij de erkenning van de misdaden en de internationale normstelling: zo’n invasie wordt niet geaccepteerd.”

Lees ook:

Hoe kan Rusland worden gestraft voor de kinderroof uit Oekraïne?

Hoeveel kinderen heeft Rusland vanuit Oekraïne ontvoerd? Zijn het er 13.000, zoals Oekraïne denkt? Of gaat het om 700.000 ‘geredde’ kinderen, zoals Rusland zelf zegt? Hoe dan ook: de deportaties komen neer op grove schendingen van het internationaal recht, zegt Marieke de Hoon, universitair docent internationaal strafrecht.