Gevangen hulpverlener Olivier Vandecasteele is al een jaar wisselgeld, maar België heeft Iran weinig te bieden

Vrijdag precies een jaar geleden werd de Belgische hulpverlener Olivier Vandecasteele opgepakt in Iran. Hij zit sindsdien onder onmenselijke omstandigheden gevangen. Teheran zou hem willen ruilen voor een gevangen Iraanse diplomaat.

Op een onbekende plek in Iran zit een Belgische hulpverlener al 365 dagen vast in isolatie. In de kleine kelder staat het licht dag en nacht aan. Eten krijgt de man via een luik. Eén keer per dag mag hij naar een binnenplaats met torenhoge muren en boven hem een vierkantje hemel. Daar mag hij dan een kwartier blijven. Contact met familie is er sporadisch, via de telefoon. De enige die hem mag bezoeken is de Belgische ambassadeur in Iran.

Olivier Vandecasteele werd in januari 1981 geboren in het Waalse Doornik, tegen de grens met Frankrijk. Hij was de jongste in een gezin met drie kinderen. Dat maakte hem ‘mama’s lievelingetje’, zegt zus Nathalie (50). “Olivier was een makkelijk kind, heel sociaal.”

De ambitie om hulpverlener te worden kwam na zijn studietijd. Na een bachelor economie ging hij naar Nepal, een reis die achteraf heel bepalend was. “India was getroffen door een tsunami. Olivier besloot langer te blijven om slachtoffers te helpen.” Toen hij na anderhalve maand terugkwam, volgde hij een master internationale betrekkingen en conflictbeheersing en ging werken voor internationale humanitaire organisaties.

Op zijn laatste avond in Teheran wordt er op de deur geklopt

24 februari 2022, Teheran. Het is een dag voordat Olivier Vandecasteele na zes jaar definitief zal vertrekken, terug naar België. Hij is dan net gestopt met zijn werk voor een Noorse ngo. In Afghaanse vluchtelingenkampen in Iran zorgde Olivier voor waterbeheer en bouwde hij scholen en medische klinieken. Hij is voor een laatste keer in Teheran om zijn appartement leeg te maken en wat financiële zaken af te handelen. Op de avond voor vertrek heeft hij een afscheidsetentje met vrienden, als er op de deur wordt geklopt.

Vandecasteele werd om onbekende redenen opgepakt en naar de beruchte Evin-gevangenis gebracht. Daar zat hij tot midden juli vast. Sindsdien weet zijn familie niet waar hij verblijft.

In januari hoorde de Belg volgens Iraanse media zijn vonnis. Hij werd veroordeeld voor spionage, samenwerking met een vijandelijke staat, geldsmokkel en witwassen. Daarvoor kreeg hij een celstraf van veertig jaar en 74 zweepslagen. De Belgische regering noemt het een schijnproces.

Oliviers arrestatie gaf Iran een drukmiddel. Het land zou hem willen ruilen voor Assadollah Assadi, een Iraanse diplomaat die in Europa werkte. Die werd in 2021 door een Antwerpse rechtbank veroordeeld tot twintig jaar cel voor zijn rol bij een verijdelde aanslag op een bijeenkomst van Iraanse oppositieleden in Parijs.

Het is een bekende onderhandelingstactiek. Eerder was er bijvoorbeeld een vergelijkbare zaak in China toen daar twee Canadezen werden gearresteerd op verdenking van spionage, als represaille voor de aanhouding van een Chinese topvrouw van Huawei door Canada.

België werkte achter de schermen aan omstreden uitleveringsverdrag

Lange tijd zweeg Oliviers familie over zijn arrestatie. Dat was op advies van het Belgische ministerie van buitenlandse zaken, zegt zijn zus Nathalie. “Ze zeiden dat het beter was om deze zaak discreet op te lossen.”

Achter de schermen werkte België aan een uitleveringsverdrag met Iran. Belgen die in Iran zijn veroordeeld kunnen daarmee hun straf in eigen land uitzitten, en andersom. Deze zogenoemde Irandeal zou een ruil mogelijk maken tussen Assadi en Vandecasteele of Ahmadreza Djalali, een gastdocent van de Vrije Universiteit van Brussel die in 2017 in Iran ter dood werd veroordeeld wegens spionage.

De Irandeal is omstreden. Die zou geen garantie bieden dat Assadi zijn straf zal uitzitten. In Brussel werd tegen het verdrag geprotesteerd door de Iraanse oppositie, die het doelwit was van de verijdelde aanslag. Ook internationaal was er kritiek, onder meer vanuit de Verenigde Staten. Het verdrag werd bij verschillende rechtbanken aangevochten. Na hevige debatten keurde het parlement het deze zomer toch goed.

Maar toen greep het Belgische Grondwettelijk Hof in: het verdrag zou in strijd zijn met de grondwet. Uiteindelijk werd het in december voorlopig geschorst. In maart zal blijken of die schorsing standhoudt.

Zonder verdrag blijven er weinig mogelijkheden over

Als het verdrag definitief sneuvelt blijven er weinig mogelijkheden over om Olivier Vandecasteele vrij te krijgen, zegt Sven Biscop, die zich specialiseert in veiligheid en defensie bij het Egmontinstituut en Universiteit Gent. “België heeft bijvoorbeeld niet de mogelijkheid om te dreigen met zware sancties, omdat de economische banden met Iran zijn doorgeknipt. Iran is zo geïsoleerd dat het moeilijk is om vat op het land te krijgen.”

Zowel de twee Canadezen als de Huawei-topvrouw zijn na drie jaar uiteindelijk veilig thuisgekomen. Het valt te bezien of dat bij Olivier ook zo zal gaan. De familie Vandecasteele blijft intussen aandacht vragen voor zijn zaak. Voor zondag staan er wakes in vijf Belgische steden gepland, die de familie samen met Amnesty International organiseert. Een petitie van de mensenrechtenorganisatie is inmiddels meer dan 150.000 keer ondertekend.

“Olivier heeft het recht om te leven,” zegt zus Nathalie. “We mogen de hoop op zijn vrijlating niet verliezen, hoe kan hij het anders nog volhouden?”

Lees ook:

Voor het Iraanse regime is nu zelfs dansen een bedreiging

Twee jonge Iraanse influencers hebben een jarenlange celstraf opgelegd gekregen nadat ze met hun volgers deelden hoe ze samen dansen op straat.

Executie Alireza Akbari zet relatie tussen Iran en westerse landen verder op scherp

Ondanks internationale druk heeft Iran zijn voormalige onderminister van defensie Alireza Akbari geëxecuteerd. Daarmee bereiken de betrekkingen tussen Iran en westerse landen een nieuw dieptepunt.